Vadim Karsnookiy is de gitarist en zanger van de populaire Oekraïense band Mad Heads. Hij en zijn band stonden achter de Oranjerevolutie in 2004 én de Euromajdan in 2014. Maar wat betekent het vandaag om popster te zijn tijdens een oorlog? En hoe zit dat intussen met de verhouding tussen Russische en Oekraïense taal en cultuur?

Muziek als oorlogstherapie

Hoe is de situatie in Kiev na de bombardementen van vanmorgen?

‘Ik woon niet in de wijk die is getroffen, maar er was de hele dag luchtalarm. Er is een enorm aantal raketten afgeschoten op Kiev, de regio rondom Kiev en andere steden. Vandaag was een heel zware dag.’

Mad Heads

Zanger Vadim Krasnooky was oorspronkelijk ook Russisch-talig. Dat veranderde na 2014.

De afgelopen weken waren in Kiev iets rustiger, heb je sinds de oorlog tijd gehad muziek te maken?

‘Voor mezelf wel. Met de band veel minder, we gaven twee weken geleden een benefietconcert voor het Oekraïense leger in Rivne (ook: Rovno, nvdr). Met een paar andere bands. Dat is het enige optreden dat we hebben gedaan sinds het begin van de oorlog. Maar we plannen meer van dat soort evenementen, op 9 juli is een volgend concert.’

Was er veel publiek aanwezig bij dat concert?

‘Nee, dat viel tegen. De organisatie had er weinig ruchtbaarheid aan gegeven. Het was niet zo goed voorbereid. Voor het volgende benefietconcert verwachten we zeker meer mensen. We merken dat er weer interesse is ontstaan voor muziek. Tijdens de eerste maanden van de oorlog was die er eigenlijk niet. Het werd als niet passend gezien.

Maar nu is iedereen echt moe van alles. De mensen willen nieuwe energie tanken. Het is onmogelijk alleen maar dat vreselijke nieuws te volgen. Het probleem is natuurlijk dat mensen zich schuldig voelen als ze zich vermaken onder de huidige omstandigheden. Ons formaat is daarom ideaal, met de combinatie van een goed doel en concerten. Het is ook een soort van therapie.’

Te luchtig voor oorlogstijden

Het laatste album van Mad Heads dateert van 2015. Heb je met de band aan iets nieuws gewerkt?

‘Vanaf 2016 was ik veel in Canada en de VS. Daar heb ik aan Engelstalig materiaal gewerkt. Toen kwam de pandemie en Canada voerde extreem strenge regels in. Er was überhaupt geen cultureel leven meer mogelijk. Ik ben teruggekeerd naar Oekraïne. Door het coronavirus heb ik mijn leven overdacht en kwam ik tot de conclusie dat ik daar wilde zijn waar de mensen wonen die mij het dierbaarst zijn. Mijn vrienden en familie die voor het merendeel natuurlijk in Oekraïne wonen.

Sinds mijn terugkeer heb ik veel nieuwe nummers in het Oekraïens geschreven voor ons publiek hier, maar we zijn er nog niet aan toe gekomen die op cd te zetten. Ik werk ook als acteur en heb meegewerkt aan een komedie die helaas nog niet helemaal af is. Dat is iets voor na de oorlog. Het heeft een goed scenario, maar het is veel te luchtig voor oorlogstijden. Nu hebben we andere films nodig.’

Kun je leven van de muziek en je acteerwerk?

‘Ik heb ook een muziekschool. Ik geef er zelf les in zang en gitaar en de combinatie daarvan. Voor corona had ik al een tiental Oekraïense leerlingen in Toronto. Door die vreselijk strenge regels rondom de pandemie moesten we compleet omschakelen op online lessen. Door samenwerking met collega’s kunnen we een heel breed spectrum aan muziekrichtingen bieden, van jazz tot folklore, zelfs op traditionele Oekraïense instrumenten, zoals de bandura.’

De kracht van propaganda

Over muziekrichtingen gesproken, in Moskou is de ska- en psychobillyscene erg rechts. Hoe was dat in Kiev?

‘De psycho- en rockabillyscene in Kiev is in principe met Mad Heads ontstaan. Wij hebben niets met rechtse ideologieën, dus dat was eigenlijk nooit een thema. Ook bij bands die na ons kwamen heb ik nooit iets dergelijks opgemerkt. Hetzelfde geldt voor ska. Vóór ons waren er uiteraard andere bands, maar die waren heel erg underground. (Interview gaat verder onder videoclip)

We gingen in het Oekraïens zingen en gebruikten veel Oekraïense folk. Daarom is het ook geen pure ska die we maken: het is een mix van alles, met een beetje reggae, ska, rockabilly en punk. Wij hebben onze eigen stempel op de muziek gedrukt en zijn daarmee tot een van de populairste rockacts van Oekraïne uitgegroeid. Daarom zaten we ook nooit echt in de underground met allerlei uitwassen aan politieke subculturen. In Rusland hadden we uiteraard veel kennissen in de muziekwereld, waarvan die in Moskou inderdaad heel rechts waren. Het waren op het eerste gezicht toffe gasten, totdat het over politiek ging.’

Heb je nog contact met Russische muzikanten?

‘Dat is een droevig onderwerp. We hadden heel veel contacten in Sint-Petersburg, dat de bakermat van de rock-‘n-roll en rockabilly in het Oosten is. Ik had er goede vrienden waar we vaak op bezoek gingen en die bij ons langskwamen. Toen in 2014 Rusland de Krim annexeerde en de oorlog in de Donbas begon, werd het ineens onmogelijk nog normaal met hen te praten. Dat gebeurde natuurlijk niet direct. Ik probeerde eerst uit te leggen wat ik zelf had gezien. Maar hoewel ik aan het front was geweest, in steden die net waren bevrijd en met inwoners daar had gepraat, wilden ze me niet geloven. Ik weet wie er tegen wie vecht en waarom. Maar die vrienden in Sint-Petersburg wilden niet naar mijn argumenten luisteren. Wel naar de propaganda, maar niet naar mij. De kracht van de propaganda daar is enorm.’

Overgestapt op Oekraïens

Zijn er in Kiev veel pro-Russische inwoners?

‘Er bestaan natuurlijk verschillende soorten mensen. Er zijn zonder twijfel provocateurs. Al die enorme sommen geld vanuit het Kremlin naar Oekraïne zijn ergens naartoe gegaan. Naar pro-Russische partijen, naar propagandisten. Veel mensen waren professioneel bezig met pro-Russisch te zijn.

Veel mensen in Kiev praten Russisch. Ik ben zelf Russischtalig opgevoed en ben pas op latere leeftijd uit principe overgegaan op het Oekraïens. In Marioepol en Charkiv (ook: Charkov, nvdr) lag het aantal Russisch-taligen nog veel hoger. Veel mensen daar stonden open voor de zogenaamde Russische wereld, ook dankzij de propaganda en hun Sovjetopvoeding. Een kennis uit Marioepol vertelde me over zijn ouders die ondanks de oorlogsdreiging in de stad wilden blijven. Ze zeiden tegen hun zoon: “Wat kan ons overkomen? Wij zijn Russischtalig. Als ze toeslaan zal dat in het Westen van Oekraïne zijn, dan pakken ze de banderovtsy (Russische benaming voor Oekraïense nationalisten in verwijzing naar de nationalistische Oekraïense leider Stepan Bandera van voor en tijdens WOII, nvda).”

Het is vreselijk wat er in Marioepol is gebeurd. De meest overtuigde banderovtsy zijn nu de overlevenden uit die stad. Na alles wat de Russen daar hebben aangericht, is het bewustzijn van de mensen compleet op zijn kop gezet. Veel mensen zijn speciaal overgestapt op het Oekraïens. Sommigen reageren allergisch op alles wat Russisch is, muziek, tv, alles.’

Vijandig jegens Russische cultuuruitingen

Is het nog in orde in Kiev op straat Russisch te spreken?

‘In principe ja, er zijn ook veel vluchtelingen uit de Russischtalige steden. Als iemand nog nooit eerder Oekraïens heeft gesproken is het natuurlijk behoorlijk moeilijk dat in een dag voor elkaar te krijgen, zelfs als hij of zij de taal goed begrijpt. Alle uitingen van Russische cultuur worden wel als heel vijandig opgevat. Waarom is er in Kiev een Poesjkinstraat? Wat heeft Poesjkin voor goede dingen gedaan voor Oekraïne?’

Dan kun je natuurlijk vragen wat Poesjkin voor slechte dingen voor Oekraïne heeft gedaan…

‘Oké, maar straten worden niet vernoemd naar mensen die geen slechte dingen voor een land of stad gedaan hebben. Straten worden vernoemd naar mensen die iets hebben betekend voor een stad of land. We hadden vroeger Leninstraten en andere restanten van de Sovjettijd: die werden allemaal vervangen. Nu zijn we toegekomen aan alles dat ook maar in enig opzicht verband houdt met de zogenaamde Russische wereld. Het is een tragedie, want tot 2014 was er in Oekraïne veel sympathie voor Rusland en de Russische cultuur. Er waren maar weinig mensen die echt radicaal tegen Rusland waren. De Russen werden als broedervolk gezien met een vergelijkbare cultuur. De oorlog in 2014 was weliswaar nog niet grootschalig, maar wel gebaseerd op verraad en achterbaksheid.

Het Russische regime liet zien dat het bestond uit misdadige elementen. Toen kwam ook het bewustzijn dat we al driehonderd jaar een kolonie van Rusland waren. Het bewustzijn dat als we niet luisteren, ze hierheen zouden komen en ons allemaal vermoorden. De vraag die rijst is wat de waarde is van de Russische cultuur als de mensen, die met haar zijn opgevoed, soldaten sturen om de buren te vermoorden. En de meerderheid in Rusland zegt: “Heel goed, moord er maar op los.” Als dat het resultaat is van de Russische cultuur en de opvoeding volgens deze cultuur, dan betekent het dat er iets danig mis is met die cultuur. Én dat er ook met Poesjkin iets niet in orde is.’

Oekraïense folk

Jullie nummer Doebki, gebaseerd op een Oekraïens volkslied, blinkt uit door vrolijkheid. Russische volksliederen zijn vooral droevig. Weerspiegelt dit verschil in folkloristische muziek ook de mentaliteit van beide volkeren?

‘We hebben een compleet album gemaakt met Oekraïense folknummers dat de naam Oekraienska draagt, van de muziekrichting ska, maar het betekent in onze taal ook “iets dat Oekraïens is”. Daarvoor heb ik speciaal liedjes gekozen die op zichzelf al heel vrolijk waren. In de bewerking heb ik er dan nog een schepje bovenop gegooid. We hebben daarmee een echte trend gezet. Na ons album waren er een groot aantal bands die hetzelfde gingen doen.

Maar de Oekraïense folk biedt veel meer dan vrolijkheid. Wij kozen liedjes voor feesten, bruiloften en partijen, maar uiteraard bestaan er ook heel droevige, over de oorlog, over strijd, over dood en onbeantwoorde liefde. Het is niet juist te zeggen dat de Oekraïense muzikale folklore alleen droevige of alleen vrolijke liederen kent, het is van alles wat. Ze is als het leven. De huidige Oekraïense rock daarentegen is bijna altijd zwaar op de hand. Mad Heads is in dat opzicht een buitenbeentje. Eigenlijk zijn onze songs te vrolijk voor deze tijd.’

Verenigd Oekraïne

Je hebt in Canada gewoond, maar bent tijdens de oorlog speciaal in Kiev gebleven?

‘Ja, het is een heel bewuste keuze. Begin van dit jaar was ik in Canada om wat dingen te regelen en was van plan er enkele maanden te blijven. Begin februari hoorde ik van de concrete oorlogsdreiging en kwam terug. Ik kon niet weten hoe serieus alles zou worden, maar ik wilde niet vanaf een ander continent toekijken als er bij ons een oorlog zou zijn. Ik wist dat mijn familie mijn hulp zeker nodig zou hebben. En ik wilde binnen mijn mogelijkheden iets doen voor Oekraïne. Daarom ben ik hier.’

Zal de zin ‘Oekraïne is verenigd’ uit jullie lied Oekraina tse my (‘Wij zijn Oekraïne’) uit 2014 binnenkort als bevestiging kunnen klinken?

‘Ik heb het lied nog vóór de Russische annexatie van de Krim en de oorlog in de Donbas geschreven, toen we als land inderdaad nog een eenheid waren. Op dat moment was het een poging mijn landgenoten in een lied te vertellen wat ons verbindt. Nu geeft het nummer kracht en ondersteuning. De idee van het lied is dat het lot van ons land in onze handen ligt.

Maar het is uiteindelijk de oorlog die van de Oekraïners een eenheid heeft gemaakt die we voorheen nooit hebben gekend. Een eenheid die de kracht geeft samen onze zelfstandigheid te verdedigen. Iedereen is daarin verenigd, van de soldaten aan het front tot de burgers die in de achterhoede ondersteunen. Natuurlijk zijn er ook verraders en mensen die een slaatje slaan uit de oorlog. Maar dat zagen we in 2014 ook, nu is het zelfs iets minder, omdat de situatie nog dramatischer is. Maar om terug te komen op je vraag, ik denk dat we inderdaad onze verloren gebieden kunnen terugwinnen.’

Zelenski

Heeft dat gevoel van eenheid ook met de huidige president te maken?

‘Elke nieuwe president wordt hier met veel enthousiasme begroet, maar daarna weer even snel afgerekend op fouten. De mensen zijn al vaak teleurgesteld. Dat was tot nu toe met alle presidenten het geval. Zonder de oorlog was het Zelenski waarschijnlijk net zo vergaan. Er was niet geheel ongegronde kritiek op zijn functioneren, maar de manier waarop hij zich heeft ontwikkeld tijdens de oorlog heeft het blad compleet doen wenden. De meerderheid van zijn voormalige publieke tegenstanders ondersteunt hem nu volledig.

Zelenski doet het heel goed als de leider die Oekraïne op het moment nodig heeft. Het beste wat we op het moment kunnen doen is hem ondersteunen. Hij heeft samen met ons de wapens opgenomen, maar als een van ons. Hij doet zeker niet alles alleen. Het leger wordt geleid door militairen. En er is een heel hoog niveau van zelforganisatie binnen onze samenleving. Iedereen doet waar hij het beste in is.’