Onlangs haalde de Franse president Emmanuel Macron uit naar de Amerikaanse Inflation Reduction Act. Dat is wetgeving die in subsidies voor elektrische auto’s voorziet. Volgens hem is de regeling in strijd met de regels van de Wereldhandelsorganisatie (WTO) en daardoor ook ‘onvriendelijk’ ten opzichte van handelspartners.

Hij heeft gelijk, maar verontrustend is dat Macron als reactie op dit Amerikaanse protectionistische initiatief wil reageren met Europees protectionisme. Samen met Duitsland, pleit Frankrijk nu voor een ‘Buy European Act‘ voor elektrische voertuigen.

Afbrokkelende steun voor vrijhandel

Zo’n voorstel is een zoveelste teken dat de steun voor vrijhandel binnen de EU al een tijdje aan het afbrokkelen is. Zo is er het zogenaamde ‘Carbon Border Adjustment Mechanism‘ of CBAM, een EU-‘klimaatinvoertarief’, dat mogelijk ook in strijd is met de WTO-regels. Bovendien vormt het tarief een belasting voor Europa’s toch al noodlijdende productiesector, aangezien het de kosten van de invoer van grondstoffen opdrijft.

Daarbovenop zijn er nog een hele reeks EU-verordeningen, zogezegd om het milieu te beschermen, maar in werkelijkheid protectionistisch. Het meest flagrante voorbeeld hiervan is de voorgestelde EU-regelgeving die zorgvuldigheidsregels 0plegt aan invoerders om ontbossing in toeleveringsketens een halt toe te roepen. Deze verplicht bedrijven te onderzoeken of goederen niet zijn geproduceerd op ontboste of aangetaste grond waar ook ter wereld.

Een selectieve vooringenomenheid

Het probleem met deze aanpak is dat het probleem van de ontbossing op selectieve wijze wordt aangepakt. De nieuwe EU-regels zullen vooral producenten van palmolie in landen als Indonesië, Maleisië en Papoea-Nieuw-Guinea treffen. En dit is ondanks het feit dat de ontbossing bij de productie van palmolie in deze opkomende economieën is gedaald tot het laagste niveau sinds 2017. Het is bovendien goed mogelijk dat een algemeen verbod hierop de ontbossing alleen maar kan verergeren omdat er voor alternatieven zoals zonnebloem- of koolzaadolie meer land, water en meststoffen nodig zijn.

Tekenend is hoe in het oorspronkelijke voorstel van de EU-Commissie de invoer van rubber, waar binnen de EU veel vraag naar is, werd vrijgesteld, terwijl net die activiteiten bijdragen tot ontbossing in West- en Centraal-Afrika. Dit terwijl ontbossing binnen Europa toch volgens The New York Times problematisch blijft. De krant klaagt aan hoe ‘Europa zijn oerbossen opoffert voor energie’.

Hetzelfde Europees Parlement, dat maar al te graag meegaat in de plannen van de Europese Commissie als alleen de opkomende economieën de dupe worden, gooit intussen graag veel belastinggeld naar door de onder invloed van de EU uitgewerkte subsidiestromen voor biomassa. Het gaat dan om houtverbranding als energiebron, waarbij de eurocraten dit als milieuvriendelijk milieuvriendelijk betitelen. Zij zien hernieuwbare energie als de technologie van de toekomst. Maar weinigen weten dat bio-energie bijna 60% van de door de EU als ‘hernieuwbaar’ bestempelde energiebronnen uitmaakt, en niet wind- en zonne-energie.

Private arbitrage

Een ander gebied waar de EU-instellingen steeds vijandiger staan tegenover handel is als het gaat om private arbitragehoven. In 2018 was er het arrest ‘Achmea’ van het Europees Hof van Justitie. Dat oordeelde dat arbitrage tussen investeerders en overheden in een intra-EU-context onwettig was.

De Europese Commissie moedigt bovendien de Spaanse regering aan in haar poging zich te verzetten tegen de betaling van schadevergoedingen waartoe zij is veroordeeld aan investeerders in regelingen voor hernieuwbare energie. Spanje werd in een aantal rechtszaken door private arbitragehoven tot schadevergoeding veroordeeld. Het land had namelijk in 2013 abrupt zijn financiële steunregeling voor investeringen in hernieuwbare energie gewijzigd. De Vlaamse regering is iets gelijkaardigs van plan, dus mag zij allicht ook een lawine aan rechtszaken verwachten.

In dat verband moet worden vermeld dat Spanje een slechte staat van dienst heeft wat de naleving van scheidsrechterlijke uitspraken betreft. Het land staat volgens een nieuwe studie op de tweede plaats van de slechts presterende regeringen ter wereld op dat vlak. Het is ook het land dat het grootste aantal private arbitragezaken verliest. Momenteel moet de Spaanse regering nog in totaal 700 miljoen dollar betalen. Andere Europese regeringen staan echter steeds vijandiger tegenover private arbitrage. Dit is een van de redenen waarom Polen, Spanje, Nederland, Frankrijk, Duitsland en Slovenië allemaal hebben aangekondigd dat zij het Energiehandvestverdrag willen opgeven. Het Energiehandvestverdrag is een belangrijk verdrag voor energie-investeringen, dat veel vertrouwen stelt in particuliere arbitrage. Dat is onverantwoord en gebeurt onder druk van de klimaatbeweging, die het beschouwt als een verdrag dat investeert in fossiele energie. Terwijl het dus ook hernieuwbare energie-investeerders zekerheid geeft.

China

Ondanks alles zijn er binnen de EU wel krachten die voor meer vrijhandel pleiten. Een paar maanden geleden drongen negen EU-staten erop aan de handelsbesprekingen met Nieuw-Zeeland, Australië, India en Indonesië te versnellen en eindelijk de uitvoering van handelsovereenkomsten met Chili, Mexico en het handelsblok Mercosur te voltooien. Mercosur omvat Argentinië, Brazilië, Uruguay en Paraguay. In een gezamenlijke brief betreuren zij de slechte prestaties van de EU bij het openstellen van de handel, in tegenstelling tot het succes van het Regional Comprehensive Economic Partnership, een grote vrijhandelsovereenkomst in de Stille Oceaan waartoe ook China behoort.

De onderhandelingen van de EU met Chili, die momenteel niet goed verlopen, worden gezien als cruciaal, aangezien het land veel toegang heeft tot lithium. Dit is van cruciaal belang om batterijen en andere hightechonderdelen te bouwen. Die zijn nodig om alternatieven te bieden voor het verbod van de EU op nieuwe auto’s met een verbrandingsmotor vanaf 2035. Het zoveelste grote top-down beleidsexperiment van de EU. Het alternatief is een veel grotere afhankelijkheid van China, dat de dominante leverancier is van grondstoffen als koper, nikkel, kobalt, zeldzame aardmetalen en lithium. Het zijn allemaal grondstoffen die essentieel zijn voor de door de EU gewenste ‘groene transitie’.

‘Decoupling‘

Het belang van China voor de Europese en vooral de Duitse industrie is een van de redenen waarom de Duitse kanselier Scholz besloot als eerste westerse leider sinds het begin van de covid-19-pandemie een bezoek te brengen aan de Chinese leiders in Peking. Hij kreeg veel kritiek, waarbij mensen betoogden dat Duitsland nu gewoon te afhankelijk van China zou worden, nadat het te afhankelijk van Rusland was geworden. Toen slaagde Scholz erin China zover te krijgen dat het de Russische nucleaire dreigementen afwees.

De Duitse handelsrelatie met China is niet onbesproken. Eind 2020, toen Duitsland het EU-voorzitterschap bekleedde, drukte het de Comprehensive Agreement on Investment tussen de EU en China erdoor. Een vrij bescheiden maar symbolisch belangrijk investeringskader. Slechts een paar maanden daarna werd de ratificatie ervan bevroren, omdat China een aantal leden van het Europees Parlement op een sanctielijst had gezet. China deed dat in een reactie op EU-sancties tegen Chinese bestuurders die betrokken zijn bij de Chinese mishandeling van de Oeigoerse minderheid.

In een commentaarstuk voorafgaand aan zijn reis naar China, ging Scholz in op dit complexe debat. Hij schreef: ‘We willen ons niet losmaken van China, maar kunnen ook niet te afhankelijk zijn‘, waarbij hij ook beloofde dat zijn regering bedrijven zal ‘ondersteunen’, ‘waar risicovolle afhankelijkheden zijn ontstaan (…) bijvoorbeeld met nieuwe grondstoffenpartnerschappen’. Hij vatte de aarzeling van het Westen over de omgang met China samen door op te merken dat ‘de EU China terecht heeft omschreven als een partner, concurrent en rivaal’.

Tekorten

Als gevolg van de energiecrisis heeft de EU een hoog handelstekort opgebouwd. Voorlopig zijn de Europese beleidsmakers echter nog steeds niet afgestapt van de energie-experimenten die aan de basis lagen van het huidige grote tekort aan fossiele brandstoffen. Die komen vooral neer op de verminderde Europese productie van fossiele brandstoffen, zoals bijvoorbeeld de gaswinning in Groningen, waar een van de grootste gasvelden ter wereld ligt. Ondertussen steken protectionistische instincten de kop weer op, terwijl een terechte bezorgdheid over een te grote afhankelijkheid van China de zaak nog ingewikkelder maakt.