De Raad van Europa publiceerde voor de tiende keer een verslag rond de werking van justitie in al haar 46 Europese lidstaten. Aangezien bij ons gerecht, magistraten en medewerkers vaak kritiek krijgen, loont het de moeite om België te vergelijken met zijn buurlanden.

Justitie kost een smak geld, maar dat wist u al. Volgens het justitierapport spendeert ons vaderland 87 euro per burger aan hoven en rechtbanken, parketten en rechtsbijstand. Dat is relatief weinig in vergelijking met onze buurlanden. Nederland geeft bijvoorbeeld 125,31 euro per burger uit. Dat is gelijk aan 0,27 procent van het bbp. Ook Duitsland tekent niet voor minder dan 140,73 euro per burger, wat overeenkomt met 0,35 procent van het bbp. Luxemburg spant de kroon met 176,73 euro of 0,17 procent, maar Frankrijk geeft minder uit: 72,53 euro per burger, gelijk aan 0,21 procent van het bbp.

Cijfers zijn relatief

De in het rapport vermelde cijfers mogen dan een idee geven in hoeverre België haalt of faalt, ze blijven relatief. Zo zijn er een aantal landen die bijzonder lage uitgaven hebben, hoewel zij geen arme of corrupte landen zijn. Finland bijvoorbeeld, geeft 79,11 euro uit per burger. Dat komt overeen met 0,19 procent van het bbp. Noorwegen is nog straffer en doet het met 78,79 euro per burger, wat slechts 0,13 procent van het bbp is. Een lagere uitgave wil niet per se zeggen dat justitie niet draait. Het kan zijn dat het gerechtelijk systeem net efficiënter werkt, waardoor men gewoonweg minder kosten moet maken. Daarnaast kunnen nog andere (bijvoorbeeld demografische) factoren een lagere investering in justitie verklaren.

Op vlak van juridische bijstand doet België het niet slecht, maar ook niet goed. De staat gaf in 2020 zo’n 9,43 euro per burger uit aan juridische bijstand, wat overeenkomt met 0,024 procent van het bbp. In absolute bedragen gerekend is dat meer dan het gemiddelde van alle geanalyseerde landen (8,61 euro per burger), maar in percentage van het bbp zitten wij onder het gemiddelde van 0,03 procent. In vergelijking met de Nederlanders (26,06 euro per burger of 0,057 procent van het bbp), moeten Belgische inwoners het met een stuk minder stellen. Daartegenover staan Frankrijk (6,91 euro per burger, wat overeenkomt met 0,02 procent van het bbp) en Duitsland (7,1 euro per burger, gelijk aan 0,018 procent van het bbp)

‘Trage’ justitie te wijten aan…

Een van de pijnpunten van justitie is volgens critici haar trage werking. Rechtszaken zouden veel te lang aanslepen, vooraleer een eindbeslissing geveld wordt. Magistraten verklaren dat de werkdruk in België te hoog is, omdat er te weinig beroepsrechters zijn. Uit het rapport van de Raad van Europa blijkt dat er in België zo’n 13,2 rechters per 100.000 inwoners zijn.

Opnieuw scoren wij daarmee slechter dan Nederland, dat er 14,9 heeft, en nog veel slechter dan Duitsland en Luxemburg, die respectievelijk 25 en 36,1 rechters per 100.000 inwoners voorzien. We doen het wel beter dan Frankrijk, dat er slechts 11,2 voorziet. Opnieuw zeggen cijfers natuurlijk niet alles. Sommige landen, waaronder Griekenland (36), Servië (38,1), Montenegro (49,8), hebben een enorm aantal rechters vergeleken met de hoeveelheid inwoners, hoewel dat niet zozeer tot een betere of snellere justitie leidt.

Het salaris van rechters in België is niet mis. Zo verdient een beginnend rechter volgens het rapport ongeveer 68.000 euro bruto op jaarbasis. Dat is veel meer dan Frankrijk, waar datzelfde loon ongeveer 49.000 euro bruto bedraagt, en Duitsland, waar een beginner ongeveer 53.000 euro bruto verdient. Wel zijn er landen, waaronder Nederland (84.000 euro bruto) en Luxemburg (92.000 euro bruto), waar beginnende rechters nog een stuk meer binnenrijven. Het is wel belangrijk om te vermelden dat magistraten gemiddeld meer dan een 38-urige werkweek draaien, en dat men de werklast van rechters tegen 2024 wil meten.

Te veel of te weinig advocaten

Ten slotte spelen ook advocaten een cruciale rol in de werking van justitie. In België zijn er 163,8 advocaten per 100.000 inwoners. Dat is een flink stuk meer dan Frankrijk, dat er zo’n 104 telt, en Nederland, waar 102,8 advocaten per 100.000 inwoners aan de slag zijn. Ons Belgenland scoort niet extreem hoog, want in Duitsland en Luxemburg werken er respectievelijk 199,2 en 485,2 advocaten per 100.000 inwoners.

De Zuid-Europese landen Spanje (303,6), Portugal (321,6) en Italië (398,2) tellen traditioneel zeer veel advocaten, maar niet alle advocaten die de titel voeren, oefenen daar ook het beroep van advocaat uit. Bovendien is het beroep ‘advocaat’ een in België duidelijk afgebakende categorie, maar in andere landen kunnen ook bedrijfsjuristen onder die noemer vallen.

Raad van Europa

Alle voordien vermelde cijfers werden opgesteld door de Europese Commissie voor de Efficiëntie van Justitie (afgekort als ‘CEPEJ’) dat onderdeel uitmaakt van de Raad van Europa, een enorme Europese organisatie nagenoeg bij weinigen bekend. Ze werd opgericht na de Tweede Wereldoorlog met de bedoeling om de bescherming van mensenrechten en de democratie te bevorderen. Vaak wordt ze (ten onrechte) verward met de Europese Unie, de Europese Raad of de Raad van de Europese Unie. Ondanks haar beperkte bekendheid, kan haar belang nauwelijks overschat worden.