Dat de coronacrisis een grote impact heeft op ons geluk, dat ervaren we allemaal. Hoogleraar gezondheids-en welzijnseconomie Lieven Annemans deed er onderzoek naar. De cijfers bevestigen dat de impact van de lockdowns groot en negatief is. Vooral sinds de tweede lockdown is dit duidelijk merkbaar. Doorbraak Radio vroeg Annemans om toelichting.

Geluk in coronatijden

Wat is geluk? Volgens Annemans moet geluk geïnterpreteerd worden in de zin van een gelukkig bestaan, hoe tevreden je bent met je leven. Dat is dus meer dan gelukkige momenten hebben, benadrukt hij. ‘We zien dat er op een paar maanden tijd een echte knik gekomen is in het geluk van de Belgen.’ Voor de crisis was al 22% van de Belgen ongelukkig, vandaag is dat al 30%. Dat is zeer veel, zegt Annemans. ‘Veel mensen zijn neerslachtig en vinden weinig levensvreugde.’

Er zijn twee methodes die internationaal gebruikt worden om geluk te meten, zegt Annemans. Bij de eerste methode wordt er aan de deelnemers gevraagd om zich een ladder in te beelden met tien treden. De hoogste trede is daarbij het best mogelijke leven, de onderste het minst goede. Waar situeren de deelnemers hun eigen leven? ‘Wie vijf of minder scoort, is niet gelukkig met zijn of haar leven.’

Bij de tweede methode wordt aan de deelnemers gevraagd hoe vaak ze negatieve emoties — zoals jaloezie of angst — hebben ervaren. Ook worden ze gepolst over de frequentie van postieve emoties, zoals sympathie en vreugde. Uit Annemans’ onderzoek blijkt dat de groep ongelukkige mensen groter is geworden. Maar ook opvallend: de groep van écht gelukkige mensen — die zichzelf een acht of hoger geven op de ladder — is gekrompen. ‘Daar is een daling merkbaar van 40 naar 30%.’

Het begin van de crisis

De eerste bevraging liep tot april 2020. Eigenlijk had die vroeger moeten aflopen, maar door de bevraging te verlegen kon een beeld kon worden geschetst van de impact op het geluk tijdens de eerste zes weken van de crisis. Op dat moment was er nog niet zo’n sterk effect merkbaar, zegt Annemans. ‘Sommige mensen werden zelf gelukkiger, door de nieuwe ontdekking van het thuiswerk en nieuwe connecties met de buren.’ Maar nu de lockdown zich herhaalt, zien de resultaten van het onderzoek er helemaal anders uit.

Algemeen gaat het dan over zaken als in goede omstandigheden leven, zich veilig voelen, zich nuttig kunnen maken en zich kunnen ontplooien. Die factoren dragen bij tot geluk. In het recente onderzoek keken de onderzoekers dan weer vooral naar wat de factoren zijn die ervoor zorgen dat mensen ongelukkig zijn. ‘Gebrek aan autonomie speelt daar hard in mee.’ Mensen zijn gefrustreerd in hun psychologische behoefte aan autonomie. Ze willen zelf kunnen bepalen wat ze doen, zegt Annemans. Nu wordt ongeveer alles bepaald door anderen. Ook stijgende eenzaamheid en grote angst voor het virus spelen mee in de stijging van het aantal ongelukkige mensen.

Uit het onderzoek blijkt wel dat we meer betrokkenheid voelen tegenover anderen. We zijn dan wel eenzamer door de coronamaatregelen, maar de weinige contacten die we mogen hebben zijn wél diepgaander.  ‘Dat is natuurlijk wel maar een gemiddelde’, zegt Annemans. Niet iedereen ervaart dit op dezelfde manier.

Demografische elementen

De oudere generaties voelen de angst het sterkste, terwijl het vooral jongeren zijn die last hebben van eenzaamheid. Maar 1 op 5 van de jongeren voelt zich niet eenzaam. ‘Dat fenomeen is ook merkbaar bij ouderen, maar minder sterk.’

Werk hebben draagt bij tot geluk bij de actieve bevolking. Maar door de huidige maatregelen is de invulling van dat werk sterk veranderd. ‘Sommigen kunnen zeer goed om met het verplicht telewerken, bij anderen loopt dat minder vlot.’ Telewerk is dus niet voor iedereen zaligmakend. Een belangrijke factor in het geluk op het werk in de omstandigheden van het verplicht telewerken is de rol van de leidinggevende.

Het verschil tussen de eerste en tweede golf

In de eerste golf waren er een aantal veranderingen merkbaar, maar niet spectaculair. ‘Sommigen werden iets ongelukkiger, anderen zelf gelukkiger.’ Sinds de tweede golf is het geluk er in het algemeen sterk op achteruit gegaan. ‘De Belgen zijn nog nooit zo ongelukkig geweest als nu in vergelijking met de metingen van de afgelopen decennia.’

De overheid moet dit ernstig nemen. Zo moet zeker in de communicatie een ‘cultuur van angst’ vermeden worden, vindt Annemans. ‘Het is een ernstig virus, maar een cultuur van angst is nefast.’ De maatregelen moeten zinvol zijn en er moet rekening worden gehouden met de slachtoffers van de lockdown. Maatregelen die meer kwaad doen dan goed moeten in vraag gesteld worden, vindt Annemans. ‘Geluk moet mee in rekening worden gebracht.’  Daarnaast kunnen de lokale overheden de sociale cohesie prberen te bevorderen.

Redacteur artikel: Rani De Leeneer

Luister ook naar onze andere podcasts