JavaScript is required for this website to work.

Balanceren op het Duitse koord

Henk Jurgens11/12/2016Leestijd 5 minuten
TitelBalanceren op het Duitse koord
AuteurDirk Rochtus
UitgeverDoorbraak Boeken
ISBN9789082567304
Onze beoordeling
Aantal bladzijden208
Prijs€ 22.95

De uitgeverij Doorbraak Boeken heeft er een inspirerend boek bij. In Van Reich tot Republik: Denken over Duitsland vroeger en nu heeft Dirk Rochtus een aantal van zijn columns en artikelen gebundeld. Het is een plezier om in begrijpelijk Nederlands zoveel inzicht te krijgen in Duitsland en zijn huidige politieke, culturele en sociale problemen. Deze Duitse problemen worden door Rochtus in een groter verband geplaatst waardoor ze de problemen van het huidige Europa blijken te zijn.

‘De politieke en economische macht die zich vanaf 1871 manifesteerde, leverde het fundament voor een Duitsland dat in de hele wereld werd bewonderd voor zijn filosofie, literatuur, wetenschap en technologie,’ schrijft Rochtus. ‘De stichting van het “Reich” wekte echter ook een nieuw gevoel in de rest van Europa op, dat van angst. Het Reich veranderde de machtsverhoudingen in een Europa dat toen nog de wereld beheerste.’ Nadat zijn vader in 1871 dankzij kanselier Bismarck aan het begin van het Duitse Reich had gestaan, wilde Wilhelm II van Duitsland een wereldmacht maken. ‘De gedachte dat Duitsland zich tot wereldmacht moest ontpoppen vond grote weerklank in de leidende kringen in politiek, economie, wetenschap en publicistiek en meer algemeen bij de burgerij,’ schrijft Rochtus. Deze Weltpolitik leidde mede tot de Eerste Wereldoorlog. ‘Duitsland trok ten strijde, voor de diepe “Kultur” en tegen de oppervlakkige “Zivilisation” van Frankrijk, voor de ware “vrijheid” en tegen het liberalisme en de als zinledig beschouwde democratie van de westerse mogendheden zoals Groot-Brittannië.’

De na de oorlog ontstane ‘Republiek van Weimar ging ten onder aan haat en onbegrip. Ze was een “democratie zonder democraten”, haar verdedigers waren weinig in aantal en veelal lauw. De idee van het “Reich” is letterlijk en figuurlijk verbrand in de veroveringsoorlogen en de Jodenvervolging die de nationaalsocialisten hebben ontketend.’ Nu heeft ‘het Duitsland van Merkel de wereld verrast met zijn “warmte” en “gastvrijheid”. Het lijdt geen twijfel dat het beleid van Merkel het aangezicht van Duitsland verandert, zowel wat de partijpolitiek als wat de samenleving als geheel betreft. Duitsland verkleurt, maar dat roept verzet op van burgers die de natie herontdekken.’ Gelukkig kan ‘de Bondsrepubliek er zich op beroemen een van de meest stabiele democratieën in de wereld te zijn.’

‘Vele Duitsers schuwen de natie – want nationalisme betekent nationaalsocialisme, betekent racisme voor hen – maar willen toch zo graag dat de wereld hen aardig vindt. Die zucht naar erkenning gaat soms gepaard met de drang om de wereld te verbeteren.’

Het antwoord op dit nationalisme ‘kon alleen zijn: meer Europa, minder natiestaat. Geen “Duits Europa”, zoals de Duitse nationalisten hadden voorgestaan, maar een “Europees Duitsland”, zoals Adenauer beoogde met de integratie van de Bondsrepubliek in de Europese Gemeenschap. Deze integratie heette “Westbindung”, en dat begrip verwijst ook naar de inkapseling van het “gevaarlijke” Duitsland in een supranationale structuur die de naties overstijgt.’

‘Het Duitse keizerrijk zou inspirerend kunnen werken op de vraag hoe we in een Belgische federatie of – verdergaand nog – in een Belgische confederatie omgaan met vragen van nationaliteit en subnationaliteit,’ betoogt Rochtus. ‘De Bondsstaat, die het keizerrijk was, bestond uit 25 deelstaten. Tweeëntwintig daarvan waren een monarchie, drie hadden een republikeinse staatsvorm. Getransporteerd naar de Belgische situatie zou dit kunnen betekenen dat Vlaanderen zich binnen het federale koninkrijk een republikeinse staatsvorm kan aanmeten. De deelstaat Pruisen omvatte 65% van het Rijksgebied en 62% van de totale bevolking. Alleen al op basis van deze getallen bekleedde Pruisen institutioneel, maar ook economisch, cultureel en militair een dominante positie binnen het Rijk. Tussen de deelstaten van het Duitse keizerrijk bestonden er ook grote verschillen qua politieke cultuur. Er was genoeg speelruimte voor de deelstaten om te experimenteren met verschillende modellen. De inwoners van het Duitse keizerrijk bezaten enkel het staatsburgerschap van de deelstaat waarin ze woonden. Je was bijvoorbeeld Pruis.’

‘De Bondsrepubliek Duitsland verkeert in een permanente staat van verkiezingskoorts.’  Maar, ‘er bestaat geen stemplicht in Duitsland en van de verkiezingsurne blijven zeker die burgers weg die geen belangstelling opbrengen voor de “res publica” of weinig kaas van politiek hebben gegeten. De kiesdrempel behoort tot de standaarduitrusting van het politieke systeem van de Bondsrepubliek Duitsland. De bedoeling van de kiesdrempel was de versplintering van het partijensysteem zoals in de belaagde republiek van Weimar tegen te gaan, extremistische partijen de toegang tot het parlement te bemoeilijken en de coalitievorming onder de weinig overgebleven partijen te vergemakkelijken.’ Een wensdroom voor een politiek getormenteerde Nederlander!

‘De Bondsrepubliek is na de oorlog mee opgebouwd met het zweet van de miljoenen vluchtelingen en verdrevenen uit de verloren Duitse gebieden in het oosten en vanaf de jaren 60 met het labeur van vooral Turkse gastarbeiders. De aanwezigheid van migranten van buiten Europa gaf vorm aan een multiculturele samenleving die in de praktijk echter neer dreigt te komen op Parallelgesellschaften, het naast elkaar bestaan van parallelle maatschappijen. Waar het progressieve Duitsland zich tolerant opstelt (of goedgelovig?), heeft het conservatieve heel wat vragen bij “Multikulti”. Wordt „wir schaffen das” opgevat als „wir schaffen Deutschland ab“? In Duitsland gaat het ook om het toekomstige gezicht van het eigen land. De Willkommenskultur van Merkel roept de vraag op of en hoe de vluchtelingencrisis Duitsland – en bij uitbreiding Europa – zal veranderen,’ schrijft Rochtus terecht.

Naar mijn idee maakt de huidige vluchtelingencrisis echter deel uit van een grote volksverhuizing die al in de tweede helft van de 19de eeuw met de trek naar Amerika is begonnen en die zeker nog wel een eeuw zal duren. Daar helpt geen moedertje lief aan. Multikulti zal nog zeer lang debatten blijven beheersen.

In het vraaggesprek dat Jean-Pierre Rondas met Dirk Rochtus had, kwam onder meer de toekomst van Europa aan de orde. Het Europa van de regio’s en het Europa van de nationale staten worden tegen elkaar gezet. ‘Regionalisme kan geen oplossing zijn,’ betoogt Rochtus. ‘Het Europa van de regio’s: wat betekent dat voor Duitsland? Dat het uiteenvalt in een tiental regio’s? Dat is de oplossing van de 18de eeuw. Vandaag is dat een zwaktebod. Ik geloof in het Europa van de natiestaten. In Europa hebben we sterke natiestaten nodig.’

Ook dit noopt, zoals veel wat er in het boek aan de orde komt, tot nadenken en reflectie. Rochtus en ik verschillen wat Europa betreft van mening. Ik geloof in het Europa van de culturen, waarin onze Vlaams-Nederlandse cultuur een van de leidinggevende zal blijken te zijn. Zeker niet het minst omdat die gedragen wordt door een zeer sterke economie. Ieder mens heeft recht op een beetje geluk, op genoeg te eten, op zekerheid en bescherming van z’n leven en z’n spulletjes. Dát is de taak van de paraplu Europa. Onder die paraplu moeten culturele entiteiten kunnen groeien en bloeien. Of dit nu de Schotse, de Catalaanse of onze cultuur is, Europa moet hiervoor de voorwaarden scheppen. Dit idee overstijgt het ‘Europa van de regio’s’, dat uitsluitend territoriaal bepaald is.

Grasduinen op de breukvlak van politiek en filosofie, dat is Rochtus’ boek. Hij beschikt over een grote, rijk gevulde boekenkast, maar helaas staat die soms vervaarlijk te wiebelen. Fijn dat Rochtus zijn columns en artikelen in een zeer leesbaar boek heeft ondergebracht.

 

Dirk Rochtus, ‘Van Reich tot Republik: Denken over Duitsland toen en nu’ is verkrijgbaar via de webwinkel van Doorbraak Boeken of in uw boekhandel.

De Nederlandse publicist Henk Jurgens (1942) is politicoloog (UvA). Hij schrijft regelmatig in Doorbraak over Nederland en de Nederlandse politiek.

Commentaren en reacties