Botsing tussen een burgemeester en een imam

Alleen al hierom moet ‘Botsen de Beschavingen? geprezen worden: dat twee mensen, een politicus en een imam, die zeker niet over alles eens zijn, bereid gevonden waren om vier dagen lang een discussie te voeren. 15 uren hebben Bart De Wever en Khalid Benhaddou met elkaar gepraat over heel veel maatschappelijke onderwerpen. Dat gebeurde met moderatie van Liesbeth Imbo, in het prachtige kader van de Hofkamer in het Antwerpse herenhuis Den Wolsack. Bij het boek horen ook 23 ‘vodcasts’ die een inkijk bieden in de lange gesprekken tussen beide heren en die minstens zo interessant als de lectuur van hun debatten.

De titel van het boek alludeert op het werk van Samuel Huntington uit 1997, Botsende Beschavingen die een conflict met een agressieve Islam onvermijdelijk achtte. Dat was meteen een duidelijk en polemisch antwoord op Fukuyama’s ‘Einde van de Geschiedenis’ die na de afloop van de koude oorlog een periode van vrede voorspelde in een door Amerika gedomineerde wereld.

These en antithese

De Wever aanvaardde de uitnodiging om in debat te gaan met Benhaddou omdat hij blijft geloven in een tegensprekelijk debat, waarin een these en een antithese tot een synthese leiden. Benhaddou van zijn kant gelooft dat polarisatie nodig is om ideeën te laten evolueren, maar vreest dat de algoritmes op de sociale media ervoor zorgen dat iedereen zichzelf opsluit in zijn eigen echokamer van het grote gelijk en niet meer naar afwijkende argumenten en andere meningen luistert.

Hij wil een ‘overkoepelend verhaal’ vinden, omdat hij gelooft dat de grote groep ‘zwijgers’ het verschil kan maken, als ze zich niet laten leiden door de ‘pushers’. Hij sluit aan bij de stelling van Edward Said dat er vandaag geen conflict is tussen beschavingen, maar eerder botsingen door onwetendheid.

Zelfafwijzing

Bart De Wever verklaart het onbehagen bij een groot deel van de bevolking door de globalisering, die de wereld zoals we die vroeger kenden, grondig verandert. De klimaatcrisis zorgt er volgens hem voor dat jongeren niet meer geloven in het heil van wetenschappelijke vooruitgang en economische groei en er een ‘dystopisch’ wereldbeeld op nahouden.

Daaraan koppelt de Antwerpse burgemeester zijn gekende stellingen over de noodzaak van een positieve identiteit. De linkerzijde heeft ons met een ‘zelfafwijzing’ opgezadeld die het Westen schuldig verklaart aan zowat alles dat verkeerd is gelopen in het verleden. De West-Europese identiteit wordt gecriminaliseerd, waardoor de ‘samen-leving’ in groepen van minderheden versplintert die systematisch als slachtoffer worden afgeschilderd. Door die ‘deconstructie’ komt volgens De Wever de gemeenschap van de ‘res publica’ in gevaar.

Islam

Het meest heikele thema van dit debatboek draait uiteraard om de Islam. De Wever heeft soms het gevoel dat hij in gesprekken met moslims over de gelijkheid tussen man en vrouw of homoseksualiteit terug in de tijd wordt geslingerd naar de Vlaams vijftiger jaren toen het conservatieve katholicisme domineerde.

Maar dat belet hem niet om te stellen dat er een oplossing moet worden gezocht in dialoog met de Islam en niet ertegen. Iman Benhaddou zegt dat er gestreefd moet worden naar een ‘Europese Islam’. De Wever gelooft dat die enkel kan functioneren als er een gemeenschap wordt opgebouwd gedragen door mensen die een weliswaar veellagige identiteit delen.

Halal

Men kan het met de ideeën van de Wever eens zijn of niet, ze hebben in ieder geval het voordeel van de duidelijkheid. Dat is niet altijd het geval met Benhaddou, die soms aarzelt om zich ondubbelzinnig uit te spreken over problemen binnen zijn religieuze gemeenschap, zoals het onverdoofd slachten. Hij vertrekt ook vaak van sterk ideologische premissen, die door de moderator in vraag zouden kunnen gesteld zijn, zoals wanneer hij stelt dat de leegte na de ‘dood’ van God niet is opgevuld.

Hier zou een aanvullende vraag gepast geweest zijn, of het dan vroeger zoveel beter was, als de religie onze samenleving domineerde. Hadden mensen dan minder een gevoel van leegte in een tijd dat gescheiden koppels de communie werd geweigerd en homo’s tot een leven in de kast veroordeeld werden? Het zou ook nuttig geweest zijn om zijn mening te kennen over het misbruik van de term ‘halal’ die in de Koran op een zeer genuanceerde manier wordt gebruikt, maar door islamisten al jaren wordt misbruikt zoals de Franse specialiste Florence Bergeaud Blackler aantoonde in haar baanbrekend werk ‘Le marché halal ou l’invention d’une tradition’ .

Hoofddoek

In de pagina’s over de hoofddoek geeft Benhaddou toe dat die op het vlak van de emancipatie een andere rol speelt in moslimlanden en hier. Vrouwen die in islamistische landen hun hoofddoek afzetten doen dit als een uiting van zelfbeschikking, terwijl moslima’s in ons land de hoofdbedekking net zien als een teken van hun emancipatie.

Bart De Wever laat niet na om Benhaddou te wijzen op het gebrek aan gelijkwaardigheid tussen man en vrouw in de Islam, waar van vrouwen wel maar van mannen niet verwacht wordt zich te sluieren. Benhaddou komt in dit verband niet verder dan een verwijzing naar teksten in de Koran die voor interpretatie vatbaar zijn. Dat het in andere godsdiensten ook niet beter is gesteld met de positie van de vrouw, mag geen reden zijn om zich hierover niet duidelijk uit te spreken.

Samuel Patty

De lezer voelt dat de intelligente Benhaddou een voorzichtig man is die zich behoedt om de criticasters in zijn gemeenschap niet al te veel te provoceren. Toch doet hij een paar interessante uitspraken over de noodzaak om de Islam te hervormen, door af te stappen van een te letterlijke interpretatie van de teksten. Als Bart De Wever laat opmerken dat de reacties nogal bescheiden waren bij de Franse moslims na de onthoofding van de leraar Samuel Paty, stelt Benhaddou dat het een grote fout is om niet toe te geven dat het terrorisme van islamisten wel degelijk alles te maken heeft met de Islam.

Hij beseft ook het gevaar van het glorificeren van het martelaarschap, waarbij de zelfopoffering van een terrorist hem absolutie van zijn zonden oplevert. Benhaddou geeft ook toe dat de houding over homoseksualiteit binnen de Islam uiterst gevoelig blijft. Het strekt hem tot eer dat hij zegt dat ook hij het daar moeilijk mee had, maar dat hij door gesprekken met homo’s tot een tolerant inzicht is gekomen.

In de laatste hoofdstukken over identiteit, wokeness en sociale media is minder controverse. De Wever en Benhaddou houden er in grote lijnen eenzelfde menig op na. De lengte van de gesprekken laat ze in ieder geval toe hun ideeën duidelijk uiteen te zetten, beter dan in het format van een kranteninterview of een passage in een talkshow. ‘Botsen de Beschavingen’ verdient navolging. Wie zijn de volgende gasten van Liesbeth Imbo?

Botsen de beschavingen?  is verkrijgbaar in  onze online boekhandel – tijdelijk met gratis verzending.