De chachacha van hoog crapuul

De Clan Reynders van Philippe Engels is het aperitief. Belgische smeerlapperijen zonder dat dat er een rechterlijke of politieke haan naar kraait. De hoofdschotel is “Kleptopia”, een briljante afrekening met de hoogste schavuiten ter wereld. Zij heersen, graaien en doden. Reynders en de mondiale kleptokraten delen hun driften.

U kent hem van zijn overjarig misdienaarskoppetje, Didier Reynders, eeuwig minister en nu EU-commissaris. Beschermd door deze Waalse opperstaatsman consumeerde zijn acoliet Jean-Claude Fontinoy twintig jaar van de publieke ruif. Meer dan het vermoeden bestaat dat Reynders en Fontinoy in tandem reden, zoals een Frans machiavellistisch duo: Nicolas Sarkozy en Claude Guéant.

Kleptokraten zijn politici die het landsbestuur kapen en de staat, en zijn burgers, beroven. De overtreffende trap, met verbanden met Franstalige Brusselse en Congolese politici, kan u ontdekken in Kleptopia van Tom Burgis, onderzoeksjournalist van de Financial Times. Kleptopia is een duivelsdans van heren en een enkele vrouw die stelen, vergiftigen, liegen, verkrachten, vermoorden. Doorbraak besprak Kobalt Blues van Erik Bruyland (lees hier de recensie) over de plundering van Congo, en in Kleptopia stoot u op dezelfde en soortgelijke spinnenwebben van hoog crapuul.

De plundermachine

Tom Burgis heeft vier talenten: hij kan wervelend schrijven, hij kan balansen lezen, hij kan zijn cynisme overwinnen en rechercheert zonder ophouden de shit van de wereld. In 2016 publiceerde hij reeds ‘The Looting Machine’ over Afrika’s politieke gangsters, type Laurent en Joseph Kabila, vader en zoon, en hun kielzog van blanke, gele en zwarte kompanen.

Een van de steunberen van Kleptopia is het Trio met hoofdletter. Drie mannen die van uit het niet, met een pedigree als docenten, diplomaten, lanterfanters in Centraal-Azië, na de val van het communisme omhooggetrokken worden in het wilde kapitalisme. In Londen brengt het Trio in 2008 de Eurasian Natural Resources Corporation (ENRC) naar de beurs. Gevierd werd dat in Banqueting House met een festijn voor Ivan Glasenberg van Glencore en consoorten onder negen plafondpanelen, geschilderd door Rubens als hommage aan het koningsrecht op absolute macht. Het Trio kreeg de economische zeggenschap van Nursultan Nazarbayev, de dictator-beul van Kazakhstan, en de laatste communistenbaas van deze Sovjetrepubliek voor hij de eerste kapitalistische leider werd van zijn land.

Kazakhstan is superrijk aan grondstoffen en landbouwproducten. Hondse trouw was het enige wat de dictator verlangt van zijn plundergezellen. Patokh Chodiev is voor België het belangrijkste lid van het oligarchentrio. Hij zat verwikkeld in affaires waarin MR-politici en Brusselse zakenlui ettelijke stappen te ver zijn gegaan. De ex-schoonzoon van Nazarbayev, een oud-officier van de inlichtingendienst, Rakhat Aliyev, vluchtte met geheime documenten naar West-Europa. Hij ondermijnde bijvoorbeeld het Trio en zijn ex-schoonvader door de Belgische politie te tippen over de aankoop, met steekpenningen van westerse investeerders in Kazakhstan (denk aan Tractebel), van superluxe vastgoed in Brussel.

Geheime bankrekeningen

De speurders botsten op de geheime bankrekeningen van Nazarbayev en een onderzoek over het witwassen van dollars en euro’s werd geopend. Kleptopia verhaalt bladzijde na bladzijde over het financiële en economische schuinsmarcheren van het Trio en gelijkaardige clubs van lieden die aangezogen worden door grondstoffen, handel, gangsters, repressie, politiek lijfeigenschap.

De beurs van Londen was en is een uitgelezen plek om ondernemingen à la ENRC, met een witte voorgevel en daarachter een kromme ontstaansgeschiedenis en dito aandeelhouders, op het koersblad te brengen. Londen inviteert deze nieuwkomers, ze hoeven niet te zwaar op de toegangsdeur te bonken. De privé-oogmerken van de Londense bankiers en advocaten stemmen overeen met die van de oligarchen en hun knechten: een grenzeloze geldstroom, de fijnste hoeren, elke gewenste drug.

Tweeledige staat

Wat is hier aan de hand? Tom Burgis herontdekt een haast onbekend boek van de Duitser Ernst Fraenkel, die het westelijk front overleefde in de Eerste Wereldoorlog. Na dit slachthuis studeerde hij rechten in Frankfort, zag de opmars van de nazi’s en ontwikkelde een visie die hij uitschreef in ‘The Dual State: A Contribution to the Theory of Dictatorship’.

De jood Fraenkel ontvluchtte Duitsland niet, groef juridische documenten op in bibliotheken en verfijnde zijn mening over de NSDAP-staat. Die was een dualiteit, een tweeledigheid: enerzijds de ‘normatieve’ staat die over het algemeen de wetten handhaaft en anderzijds ‘de bevoorrechte’ staat die dezelfde algemene wetten verkracht. Nazi-Duitsland was geen door en door totalitair systeem, het behield uiterlijkheden van de rechtsstaat, vooral in zakelijke kwesties om de kapitalistische economie recht te houden. En schortte waar het voor zijn nationaalsocialistische prioriteiten nuttig en noodzakelijk was diezelfde wetten op om personen of groepen te vervolgen.

Dergelijke dualiteiten zijn anno 2021 de normaalste gang van zaken in bijvoorbeeld de ex-Sovjetrepublieken Oezbekistan, Kazakhstan, Turkmenistan en het grootste deel van politiek Afrika en Zuid-Amerika. Middels dergelijke duale staten besmeurt de stroom van ‘dirty money’ tegenwoordig de wereld.

Kenschetsende trek van deze eeuw

Francis Fukuyama volgt hetzelfde spoor als Ernst Fraenkel. De bekende politieke wetenschapper, met zijn even opgang makende stelling over ‘het einde van de geschiedenis’, noemt corruptie ‘een kenschetsende trek van de 21ste eeuw’. In de 20ste eeuw waren er ideologische veldslagen tussen democratieën, fascistische en communistische regimes. Die zijn in onze eeuw vervangen door twee soorten landen: deze waar de regeringen in de eerste plaats de belangen van hun burgers op het oog hebben (Zweden, Nederland, België) en landen waar de regeringen vooral de dictator ter wille zijn (Rusland, Zimbabwe, Congo).

De ergste van deze tweede soort zijn kleptokratieën waarvan het enige doel is om de weg te banen voor de ‘elites’ naar de grondstoffen door onderduims geld, favoritisme en geweld. Het hogergenoemde ENRC en Kazakhstan zijn de perfecte illustratie van de visie van Fraenkel en Fukuyama. Het Trio kocht met de volle goesting van de Kazakhstaanse president voor een habbekrats ex-Sovjetfabrieken en werd, met een stevig cadeau voor Nazarbayev, op slag multimiljardair.

Tony Blair

Tom Burgis is een krak in het onderzoeken en illustreren hoe corruptie in onze dagen economische en politieke macht samenvoegt. Daarbij overheerst ziekmakende schijnheiligheid. Kan het anders? Europese rechters van hoog tot laag behandelen internationale vragen om de arrestatie van uitgeweken oligarchen en hun coterie alsof zij opgesteld worden door een bonafide legalistische staat en niet door de aldaar heersende kliek. Daardoor en daarbij groeien Westerse banken, advocaten, PR-firma’s en raadgevers uit tot een heus ‘dienstencentrum’ voor kleptokraten.

Eén voorbeeld van talrijke: Tony Blair, driemaal Brits premier, rekende voor zijn PR-diensten aan Nursultan Nazarbayev (onder meer voor het coachen van zijn speech voor Cambridge University) jaarlijks 13 miljoen dollar aan.

Tom Burgis moet u lezen om de chachacha van de wereldbazen te begrijpen. Goed is dat hij kan schrijven, slecht dat u er maagzuur aan zal overhouden.

Tot slot. In de Engelse editie vindt u niet alleen een uitvoerig namenregister maar eveneens een notenapparaat, 82 bladzijden, om een eerbiedige buiging voor te maken. Die noten ontbreken in de inktverse Nederlandstalige uitgave. Een minpunt. Voor de rest trompetgeschal en lof.

Kleptopia is verkrijgbaar in onze onze online boekhandel – tijdelijk tegen een voordeelprijs.