De verkeerde doden

Zes miljoen Fransen werden slachtoffer van de Groote Oorlog: dood, gewond, ziek of vermist. Van hen werden er 668 geëxecuteerd door hun eigen land. De laatste jaren komt hun tragisch lot meer en meer ter sprake en is er controverse rond het onderwerp.

Waren het alleen maar arme stakkers die de oorlog niet meer aankonden en door gewetenloze officieren als voorbeeld werden gedood? Of waren het mannen die hun plicht verzaakten, medesoldaten nodeloos in gevaar brachten en die de noodzakelijke discipline ondergroeven?

WOI-specialist Johan Van Duyse verdiepte zich in het onderwerp, en schreef er een historische roman over, De verkeerde doden.

Afschrikkingsvoorbeeld

Het boek handelt over vier Franse soldaten die tijdens een miezerige augustusnacht in 1915 in een smerige loopgraaf stonden. Dertig meter van hen vandaan, riepen de Duitsers dat ze het oorlogsgeweld achter zich konden laten als ze naar hun kant zouden vluchten.

Twee van hen gingen op de lokroep in en deserteerden. Ze overleefden de oorlog en namen hun plaats in de maatschappij, na een korte gevangenschap, weer in. De twee anderen bleven op post. Ze werden later door de krijgsraad ter dood veroordeeld en door de eigen manschappen terechtgesteld.

Ze waren schuldig bevonden omdat ze de desertie van de twee anderen niet verhinderd hadden, en hen niet hadden neergeschoten. Het waren de verkeerde doden.

Vier verhaallijnen

De twee deserteurs brachten de rest van de oorlog in Duitse krijgsgevangenschap door. Een drama dat de waanzin en onrechtvaardigheid van de oorlog nog eens extra accentueert.

Van Duyse koos voor zijn roman – gebaseerd op deels waargebeurde feiten – voor vier verhaallijnen. Eén van de soldaten zijn verhaal wordt in briefvorm verteld. In zijn laatste brief meldt hij zijn aanstaande executie.

Daarna is de vader van de tweede geëxecuteerde aan het woord. Hij doet er alles aan om de onrechtvaardigheid, zijn zoon aangedaan, door middel van een nieuw proces aan de kaak te stellen. Tevergeefs. Niemand wil hem helpen. Het is vechten tegen de bierkaai.

In de laatste twee verhaallijnen doen de twee deserteurs zelf hun relaas. Ook aan het lot van de vier families wordt ruime aandacht besteed.

Petite histoire

De verkeerde doden kan niet spannend genoemd worden. Dat was ook niet de bedoeling van de auteur, die tijdens het schrijfproces volledig opging in zijn verhaal en meer dan eens zijn verontwaardiging bij monde van de ‘vader’ uit.

Het boek draait grotendeels rond schuld en boete. Het is in de eerste plaats bedoeld voor lezers die zich vragen blijven stellen bij het waarom van bepaalde oorlogsdaden, of zoals Van Duyse zegt: ‘Gemaakte keuzes kunnen doorgaans niet meer worden teruggedraaid. Met het ontrafelen van deze “petite histoire” kwam ik erachter dat de “waarheid” enorm complex is, maar dat mag geen reden zijn om niet te blijven zoeken naar meer verduidelijking en opheldering.’

Voor zijn sober uitgegeven boek deed Van Duyse de nodige opzoekingen in Franse archieven. Het resultaat is deels fictie en deels zuivere geschiedenis. Nog steeds blijven vele zaken omtrent deserteurs onopgelost. Meer en meer is er evenwel een trend om ook hun namen op eretafels en monumenten te vermelden. Een werk dat tot nadenken stemt.

De verkeerde doden is beschikbaar in de Doorbraak-boekenwinkel boeken.doorbraak.be