De vooravond van het amalgaam

Rond de jaarwisseling van 1813-’14 trokken de Franse troepen van Napoleon weg uit de Duitse landen en Nederlanden. De Oostenrijkers, die tot 1795 regeerden over de Zuidelijke Nederlanden, waren hun interesse voor het gebied kwijt. De Pruisen lonkten loens naar het westen en de Britten wilden vooral een ‘bufferstaat’ tegen het agressieve Frankrijk. 

In die context vonden de gesprekken plaats in het Congres van Wenen over de uitbreiding van Noord-Nederland naar het zuiden. En als het van de nieuwe koning Willem I had afgehangen, ook naar het oosten, tot aan de Rijn.

Namens de Geallieerden nam Willem het bestuur waar van Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden. Sinds 1815 was de vorst ook de ‘soevereine vorst’ van het zuiden, in een ‘amalgaam’ van Noord en Zuid.

In die gesprekken had het Zuiden weinig in de melk te brokken. De Geallieerden discussieerden over het nieuwe bewind, over de nieuwe staat en – vooral – de nieuwe grenzen. Maas en Rijn waren in het constante getouwtrek tussen Pruisen, ‘Nederland’ (vooral Willem I dan met zijn entourage) de gedroomde zuid- en oostgrens van het nieuw in te richten koninkrijk. Willem zag trouwens meer in de oostelijke Maasoever richting Rijn dan in de Ardennen. De lijn kust-Dinant-Luik-Maastricht leek lang de definitieve zuidgrens te worden van het koninkrijk. Sinds het einde van de achttiende eeuw was de regio waar Willem zijn oog op had laten vallen, al sterk geïndustrialiseerd. Na Groot-Brittannië de meest geïndustrialiseerde regio ter wereld.

Over de cultureel-religieuze en geopolitieke problemen binnen het zogenaamde verenigd Koninkrijk van de Nederlanden, of de scheuring daarvan in 1830, handelt het nieuwe boek van Wilfried Uitterhoeve niet. Het boek gaat vooral over de vorming, juridisch en geografisch, van de nieuwe staat. De ondertitel spreekt voor zich: Naar één koninkrijk van Nederland en België in 1815.

Daarbij is niet zozeer 1815 het cruciale jaar, maar wel 1814. Tijdens het Congres van Wenen en in de belendende percelen en wandelgangen, vond de discussie plaats over politieke inrichting en grenzen. Wat met de vele autonome gemeenten en van abdijen afhankelijke dorpen op de oostelijke Maasoever – ‘Limburg’ bestond immers nog niet? Wat met de zinkmijnen van Moresnet? Hoe verhoudt het Groothertogdom Luxemburg en de oostelijke Maasoever zich tot de Duitse Bond? Zou Pruisen op de oostelijke Maasoever (het latere Limburg) en in Luxemburg het militaire gezag behouden over de vestingsteden? Hoe werd de Schelde opnieuw geopend na eeuwenlange embargo’s, en de vrije scheepvaart gegarandeerd? Welke koloniën kon Nederland behouden (de Kaap en Ceylon gingen over in Engelse handen) en hoe zou de slavernij aan banden worden gelegd? En – niet minder belangrijk – hoe zou de nieuwe grondwet eruitzien?

Een innige vereeniging is niet de geschiedenis van het Koninkrijk der Nederlanden – het adjectief ‘verenigd’ heeft nooit officieel deel uitgemaakt van de officiële benaming van de nieuwe staat. Het is het relaas van de gebeurtenissen en gesprekken aan de vooravond van 16 maart 1815, wanneer Willem Frederik van Oranje het koningschap over het nieuwe koninkrijk en het hertogelijk gezag over Luxemburg aanvaardde. De grenzen zouden voor weinig problemen zorgen later, hoewel de definitieve grenzen tussen Noord en Zuid na de scheiding pas in 1839 werden vastgelegd. De éne Grondwet echter, hield al inherent fricties in die in 1830 het Belgische separatisme inleidden. Vooral de in de grondwet verankerde gelijkheid van godsdienstige gezindten, zou voor de nodige spanningen zorgen. Maar dat is een ander verhaal.

Een innige vereeniging is een boeiend en meticuleus gedetailleerd boek, geschreven in een helder Nederlands, over hoe het amalgaam der Nederlanden vorm heeft gekregen, welk gekonkelfoes en gelobby er aan vooraf is gegaan en hoe de scheiding van 1830 al inherent in de grondwet is geslopen. Een aanrader voor wie het jubileumjaar 2015 ook intellectueel wil vieren.