Details van de geschiedenis

De grootste rampen komen vaak in kleine stapjes, schrijft Eric Vuillard. Belangrijke historische feiten schuilen in schijnbare details van de geschiedenis. En die zijn vaak onbekend. Omdat in de Grote Geschiedschrijving over Evenementen – de hoofdletters zijn niet onbelangrijk – veel tussen de plooien valt. Leesbare geschiedschrijving verdraagt niet te veel details, de lezer zou er zich toch maar in verliezen. En zo van het rechte pad geraken, de rode draad van het boek dat boek, documentaire, artikel of film uit de doeken doen.

Details

Schrijver en filmmaker Vuillard heeft net wel ook voor dat detail. In een boek dat de prestigieuze Franse Prix Goncourt won, gaat hij in op zulke microscopische details, die tussen alle plooien van de historici en historiografen vielen. Nochtans zijn het niet zomaar ‘details van de geschiedenis’, want ze hebben allen een rol gespeeld in het verleden. En dus hebben ze betekenis.

In De orde van de dag beschrijft Vuillard zulke kleine details. Al zijn niet zomaar details. Elk ervan is een opstapje naar wat we later de Tweede Wereldoorlog zijn gaan noemen. In statige maatpakken gestoken oudere heren, vertegenwoordigers van het Duitse grootkapitaal (Krupp, Siemens, Varta…), die in 1933 Hitler ontmoeten en financieel ruim zullen steunen. Oostenrijks nationaalkatholiek kanselier Kurt Schuschnig die in 1938 één keer geen ‘neen’ durfde zeggen. (De uitspraak ‘vijf minuten politieke moed’ moest nog geboren worden.) En dus kon Hitler Oostenrijk ‘aansluiten’ bij het Duitse rijk. De Duitse pantsertanks die zich massaal langs de kant van de weg hadden vastgereden bij hun optocht naar Wenen… De Britse premier Neville Chamberlain kon alvast geen stokken in de wielen meer steken, want die gaf in de conferentie van München de nazi’s zowat alles wat ze wilden.

Met microscopisch oog detail beschrijft Vuillard die op het eerste zicht minder belangrijke feiten (zonder hoofdletter) die de grote Feiten (mét hoofdletter) gemaakt hebben. Alsof hij er zelf bij was. Als een vlieg op de muur. Noem het microgeschiedenis, die hij bovendien met een scalpel schrijft, want hij is vlijmscherp voor de protagonisten (Chamberlain, Schussnig, Krupp en co) die de nazi’s hun goesting gaven en daarom een verpletterende verantwoordelijkheid dragen. Al komen die figuren er doorgaans minder bekaaid van af in de grote, wetenschappelijke historiografie.

Fictie

De ware historicus (dat had ik ook met hoofdletters moeten schrijven, maar ik twijfel) zal de wenkbrauwen fronsen bij het lezen van dit boek. De auteur meandert in het niemandsland tussen fictie en non-fictie. Het maakt de non-fictie leesbaarder, maar niet voor alles wat hij beschrijft – en al zeker niet voor de vaak feërieke details – kan de auteur bogen op (primaire) bronnen. Bovendien steekt hij zijn ironie, om niet te zeggen sarcasme, niet onder stoelen of banken. Dat maakt het boek er niet minder leesbaar om. Integendeel.