JavaScript is required for this website to work.

Een dorp in tijden van oorlog

Paul Muys21/3/2014Leestijd 3 minuten
TitelEen dorp in tijden van oorlog
AuteurJan Brokken
UitgeverAtlas/Contact
ISBN9789045022710
Onze beoordeling
Aantal bladzijden383
Prijs€ 19.95

In het holst van de nacht raakt een hoogspanningskabel een piepjonge Duitse soldaat, die met zijn nog jonger Hollands liefje is gaan stappen, voor zover daar in de benarde oorlogsomstandigheden sprake kan van zijn. De soldaat sterft. Is het een ongeluk of een aanslag ? De plaatselijke Duitse autoriteiten vinden dat er kwaad opzet in het spel is en als represaille arresteren ze op goed geluk zes boeren. Hun executie, mét die van een welmenende burger die de bevelvoerende officier zonder succes tot rede wil brengen, volgt ’s anderendaags, zonder vorm van proces. De Duitsers steken de armelijke huisjes van de gestraften in brand, vrouwen en kinderen verliezen have en goed.

Een fait divers zoals er over een wereldoorlog vele kunnen worden verteld, alleen: dat is nooit gebeurd of te weinig. De tragedie in ‘ons’ Meensel-Kiezegem kostte uiteindelijk meer mensen het leven, alleen is die nooit zo diepgaand onderzocht, al heeft wijlen Maurice De Wilde zeker gedaan wat hij kon. Er was in elk geval geen begaafd auteur voorhanden als Jan Brokken. Niemand die er zoals deze journalist-schrijver ooit aan heeft gedacht uit de massa’s officiële documenten en middels letterlijk honderden interviews een meeslepend verhaal te puren. Een beeld van een nu snel uitstervende groep directe en indirecte getuigen. Het beeld van een kleine gemeenschap, een document humain, waarin vooral kleine luiden de revue passeren. Het beeld van een verdeelde gemeenschap, verdeeld door religieuze tegenstellingen: gereformeerd, Nederlands hervormd, rooms. Sociaal verdeeld ook, arm en armer, en voorts: schijnheilig of recht door zee. Een gemeenschap verdeeld in haar relatie met de bezetter: in Rhoon vind je het hele gamma, van verzetsman tot NSB’er, van onderduiker tot moffenhoertje, en zoals overal veel bange mensen die zich gedeisd houden en trachten te overleven.

Het Sluisje bestaat niet meer, er zijn een metrostation, een snelweg naar Rotterdam en een Vimexwijk voor in de plaats gekomen. Maar het verleden is nooit verwerkt, het trauma is nooit geheeld en in de jaren die Brokken aan zijn boek werkte kreeg hij wel vaker te horen: moet dat zo nodig, al die rotzooi weer bovenhalen?

Brokken brengt een genuanceerd verhaal en doet dat met veel empathie. Intrigerend hoe gretig de plaatselijke meisjes en vrouwen ingaan op de avances van de Duitse soldaten, in ruil voor wat warmte in een ellendige tijd of een hap eten voor hun kinderen. Of gewoon om te ontsnappen aan een verstikkende omgeving. Beseffen ze niet wat hen enkele maanden later boven het hoofd hangt, nu de krijgskansen gekeerd zijn? De Duitse bezetter wil de werkelijkheid kennelijk al evenmin onder ogen zien, en doet hij dat wel, dan houdt hij die wijselijk voor zich.

Anno 2014 is het allicht schokkend te lezen dat tijdens een grootscheepse razzia in november 1944, nauwelijks zes maanden voor de ineenstorting van het Reich, ongeveer 60 000 Rotterdamse jongens en mannen worden opgepakt en weggevoerd voor de Arbeitseinsatz. In maart ’45 vieren de Duitsers nog feest in het kasteel van Rhoon terwijl het Rode leger al voor Berlijn staat.

Brokken oordeelt niet, stelt vooral vragen. Is die Duitse soldaat nu verongelukt of vermoord? En in dit laatste geval: door wie dan wel? Een eenduidig antwoord krijg je niet. Hij schuift een drietal mogelijke daders naar voren, die een motief hadden maar aan de aandacht van de Duitsers waren ontsnapt. Ook de activiteiten van het verzet stelt hij in vraag. Voor elke vermoorde Duitser liet de bezetter tien Nederlanders elimineren, meestal lui die al om een of ander vergrijp (zoals het helpen van een onderduiker) in de nor zitten. Soms ook toevallige voorbijgangers.

De vergelding is de oorlog in vijftig tinten grijs, staat er op de cover van het boek. Ook het beeld van de Duitsers is genuanceerd. Duitse militairen riskeren hun vel of in elk geval een sanctie omdat ze hun hart laten spreken. Sommigen geven blijk van gezond verstand in de moeilijkst denkbare omstandigheden. Na de Bevrijding is het tijd voor een andere vergelding. De Nederlandse overheid voert wel een onderzoek naar de toedracht van wat er op 10 oktober gebeurde, maar doet dat slordig en zonder veel overtuiging. Het Sluisje is vanuit Den Haag bekeken maar een vervelend incident nu aandacht moet gaan naar de heropbouw van het vernielde land.

Paul Muys is Antwerpenaar, Germanist, oud-leraar, oud TV-journalist, oud communicatieman: heel oud kortom. Schrijft op Doorbraak over Frankrijk en af en toe over China en Japan. Besnuffelt en beoordeelt af en toe een boek.

Meer van Paul Muys
postPaul Muys31/8/2020

Shinzo Abe had grote plannen voor Japan, maar ook grote problemen: vergrijzing, nucleaire energie, immigratie, dreigende Chinese dominantie.

Commentaren en reacties