Engeland: één land, veel tegenstellingen

Dat was alweer een poosje geleden. Ik heb nog eens boek in een ruk uitgelezen. Nou ja, op twee dagen tijd. Het boek van Titia Ketelaar is een plezierig en pienter geschreven analyse van het Engelse eilanddenken. ‘Mind the gap. Het Engelse eilandgevoel en de vele tegenstellingen in één land’ schetst de complexiteit van de Britten. Ketelaar was van 2010 tot 2016 correspondent vanuit Londen voor het Nederlandse NRC Handelsblad. Ze werkte en leefde tussen de Engelsen. Ze heeft een hechte band met het land. Haar eerste baan had ze in Engeland, ‘ik leerde er koken, kreeg er mijn eerste zoen, en studeerde er’. Maar ze ontkent dat ze een anglofiel is, nochtans kan ze haar liefde niet wegsteken. Haar dankwoord aan haar ouders, ‘die haar liefde voor Engeland’ meegaven verklapt het helemaal.

Ketelaar wil de lezer helpen met de vraag wat de Engelsen dreef om voor een ‘Brexit’ – ze hanteert consequent de Engelse hoofdletter door het hele boek heen – te kiezen. Wat bezielde en bezielt hen om te kiezen voor ‘de doos van Pandora’?  Belangrijk, volgens Ketelaar, is de leuze ‘Make do and mend’ uit de Tweede Wereldoorlog, repareren en verstellen. Zo lijken de Britten ook hun politiek aan te pakken. ‘Pragmatisch doormodderen’, noemt ze het. Gedreven door een absurde liefde voor tradities en regeltjes. Echt revolutionair denken en tabula rasa is het eilandvolk vreemd. De auteur boogt op een rijke literatuur, van onder meer George Orwells ‘The Lion and the Unicorn’ tot Kate Fox’ ‘Watching the English’. De Tweede Wereldoorlog is van groot belang, om de socialistische prime minister Clement Attlee te citeren: ‘De gemeenschappelijke markt. De zogenoemde gemeenschappelijk markt van zes naties. Ken ze allemaal goed. Zeer recentelijk spendeerde dit land heel veel bloed en kostbaar geld om vier van hen te redden van de aanvallen door de andere twee’. Het is een laconieke kijk op de zaak die tot op vandaag doorleeft.

In een vlot tempo wordt de lezer langs de Magna Carta naar de common law en de afkeer van de continentale wetgeving naar de kijk op migratie gebracht. Het zit allemaal met elkaar verweven. ‘De crisis in de eurozone en de vluchtelingencrisis, die de Engelsen het idee gaven dat er aan de andere kant van het Kanaal chaos heerst, deden de rest.’ Klassiekers als Winston Churchill, Margaret Thatcher, Enoch Powell, Tony Blair passeren de revue. Maar ook Chris Gadsden, ’the Farminator’ – de landbouwer die regelmatig illegalen overdraagt aan de politie -, kiltmaker Gordon Nicolson of de Schotse politicoloog Michael Keating komen aan het woord. Titia Ketelaar toont aan dat het Verenigd Koninkrijk verdeeld is tussen het rijke zuiden en het arme noorden van Engeland, tussen Wales, Engeland, Schotland en Noord-Ierland, tussen Londen en de rest van het land, tussen working class, middle class en upper class. Het is vooral een onverenigd koninkrijk met een populaire monarchie en een vreemd gevoel voor humor als bindmiddel.

‘Het land was in shock’ na het referendum. ‘Maar dit is het land van make do and mend, van sokken stoppen, gaten dichten, pragmatisch doormodderen. Een oplossing voor de verhouding met de rest van Europa zal gevonden worden, de Brexit zal inhoud krijgen, en de scheiding van de Europese Unie zal plaatsvinden.’  Ketelaar probeert, ondanks de vele vraagtekens en de vaak irrationele beweegredenen, perspectieven voor het eiland te zien.

Het boek is een echte aanrader voor wie verder wil kijken dan een droog historisch relaas.  Op 24 juni 2016, om twintig voor vijf ’s ochtends kondigde de eeuwige presentator David Dimbleby ‘We’re out!’ aan. Ketelaar laat zien dat je het niet eens hoeft te zijn met de brexit om die te begrijpen. Tot nog toe is dit het beste wat er al over de brexit is geschreven in onze moedertaal.