Geen pintjes meer in Molenbeek

In Molenbeek is een gedetailleerd verslag van twee jaar van gesprekken, ontmoetingen van auteur Hans Vandecandelaere door Oud-Molenbeek: de buurt vlakbij het kanaal en de Sint-Jan-de-Doperkerk. Een van de dichtstbevolkte wijken van het land die in twintig jaar tijd de bevolking zag groeien van 68.000 tot 94.000 zielen. Een buurt die bij het grote publiek bekend staat als een Marokkaans getto, een no-go zone en broeinest van radicale islam en Syriëstrijders.

Vandecandelaere bezocht buurthuizen, huisvestingsdiensten en sprak met jongeren, imams, straathoekwerkers en stedenbouwkundigen. Wie de Brusselse netwerken een beetje kent, merkt dat hij vooral met ‘believers’ sprak, niet zelden uit het lokaal sterk ingebedde netwerk van de PVDA en organisaties van Geneeskunde voor het Volk. Mensen die geloven dat het mogelijk is om er een open en duurzame gemeenschap te creëren, ondanks de enorme instroom van nieuwkomers, de grote cultuurverschillen, de ontworteling en de sterke aanwezigheid van de islam. En dit in een buurt waar de oorspronkelijke (vooral Vlaamse) bevolking en cultuur vertrokken is of uitgestorven. Ook al door de onverschilligheid van de federale en Brusselse overheden die door de chaotische aanleg van de metro het wijkweefsel letterlijk openreten.

In Molenbeek staat bol van beschrijvingen van moedige projecten die trachten de nieuwkomers maar ook de vorige generaties migranten een plaats in de Brusselse samenleving te geven. Pakkend zijn verhalen zoals dat over het project Espoir waar buurthuis Bonnevie jarenlang families uit onder meer Marokko, Benin, Togo, Libanon en Syrië begeleidde bij het sparen (50 euro per maand) waarmee jaren later een oude koperfabriek kon worden omgebouwd tot het woningcomplex Espoir. Op hun beurt stellen de veertien betrokken gezinnen van Espoir nu elke zondag hun tuin open voor de minder fortuinlijke bewoners van de wijk. Of het verhaal van de Cubaanse danseres die (aanvankelijke in lange gewaden) de conservatieve bevolking in de publieke ruimte salsa en mambo leert kennen.

In de gesprekken komt als een rode draad terug dat in de loop van de jaren 80 de conservatieve islam steeds meer greep kreeg op het publieke leven. Een naar Diegem verhuisde Molenbeekse kapper vertelt hoe hij nog tot eind jaren 80 Marokkaanse vrouwen in zijn kappersstoel ontving. Nadien werd dat steeds meer ondenkbaar. Ook pintjes drinken doet hij niet meer in Molenbeek maar in Diegem.

Vandecandelaere suggereert in zijn boek dat de conservatieve islam in Molenbeek steeds meer onder druk zal komen te staan door de vele migranten uit het Oostblok of Azië die in Molenbeek neerstrijken. De ‘superdiversiteit’ als heilsidee. Dat het straatbeeld nog steeds enorm gekleurd wordt door de alomtegenwoordige sluiers, wil volgens Vandecandelaere niet zeggen dat het religieus conservatisme toeneemt. Integendeel. Volgens gesprekspartners zoals Johan Leman van De Foyer zou dit net duiden op een liberalisering. Moslimvrouwen zouden steeds meer actief in het publieke leven staan en daarbij de hoofddoek als pasmunt gebruiken. In zijn geloof dat Molenbeek op weg is om de greep van de conservatieve islam af te gooien is Vandecandelaere opvallend optimistisch. Over de jihadstrijders die vanuit Molenbeek naar de Islamitische Staat vertrekken, spreekt hij echter niet.

Over de sociaaleconomische toekomst van Oud-Molenbeek is hij dan weer eerder pessimistisch. Opmerkelijk is dat zijn teleurstelling in het voornamelijk socialistisch beleid van de afgelopen twintig jaar in het Brussels Gewest en de gemeente Molenbeek. Dat beleid resulteerde in vele geslaagde kleine micro-ingrepen om de woonomgeving via onder meer wijkcontracten te verfraaien. Op structureel vlak schoten de beleidsvoerders echter volledig tekort. Enerzijds door de beleidsmatige versnippering van Brussel die ervoor zorgt dat ruimtelijke kansen zoals die van de terreinen bij het Weststation niet voluit gegrepen worden. Ook het treurige niveau van het onderwijs van de Franse Gemeenschap blijft vooral op de armere wijken een hypotheek leggen.

Over de rol van godfather Philippe Moureaux (PS) en zo’n twintig jaar lang burgemeester van Molenbeek geweest, heeft hij dezelfde opinie: goed bezig op microschaal maar totaal gefaald op strategisch niveau. Zo heeft het beleid van Moureaux om vluchtelingen via allerlei infostands te stimuleren om zich in Molenbeek in te schrijven tot een destabiliserend aanzuigeffect geleid.

In Molenbeek is een boeiend boek. Vooral door de vele gesprekken met actoren en projecten in de wijk. Die doorbreken het nogal eenzijdige beeld over Oud-Molenbeek in de mediaberichtgeving. Anderzijds heeft Vandecandelaere vooral met ‘believers’ in de toekomst van superdiverse wijken als Molenbeek gesproken; een zekere zelfselectie van mensen die bewust in de wijk zijn komen wonen of werken. Maar die lichtjes roosgekleurde bril (of in dit geval rode bril) neemt niet weg dat het een leerzaam boek is voor iedereen die geboeid is door de invloed van massamigratie op de toekomst van de stad.