Geschiedenis van Oekraïne

Luc Pauwels, die onder meer de oprichting van het conservatieve tijdschrift Tekos op zijn actief heeft, is een tijd terug samen met zijn vrouw Tina in Frankrijk gaan wonen. Beiden voelen er zich blijkbaar goed thuis, vermits ze samen in het Frans een boek over de geschiedenis van Oekraïne geschreven hebben dat in het voorjaar verschenen is en in het land van Hollande niet onopgemerkt bleef. De uitgeverij Aspekt heeft er zopas een Nederlandse vertaling van op de markt gebracht onder de titel: Geschiedenis van Oekraïne. Het verdient zeker aandacht, want het verscheen toevallig op het ogenblik dat het bevroren conflict tussen Moskou en Kiev plots en totaal onverwacht opnieuw onder onze aandacht werd gebracht ten gevolge van een door Poetin op agressieve toon aangekondigde versterking van de Russische militaire aanwezigheid in de Krim. Het boek betreft dus een zeer actuele materie en de inhoud ervan kan bijgevolg goed van pas komen om vanuit een historisch perspectief beter te begrijpen wat er aan het gebeuren is in een land dat zich weliswaar in onze Europese achtertuin bevindt, maar waarover we tenslotte zeer weinig weten.

Desinformatie ontmaskeren

De informatie die de in een oorlog betrokken partijen verspreiden moet per definitie steeds als bijzonder ‘gekleurd’ worden beschouwd. Dat is ook voor dit conflict het geval. De voormalige Sovjet-Unie heeft op het vlak van de propaganda het steeds beter gedaan dan het Westen in het algemeen en de VS in het bijzonder. Het is zonder meer duidelijk dat de diensten van Vladimir Poetin die uitzonderlijke vakbekwaamheid nog steeds onder de knie hebben. Desinformatie, manipulatie, halve waarheden en zelfs gewoon grove leugens … sinds het begin van de Krim-crisis werd niets onverlet gelaten om ons van het Russisch gelijk te overtuigen. We kregen het ene verhaaltje na het andere opgedist. Ze hadden vaak een hoog fantasiegehalte. Enkele voorbeelden:

-Oekraïne heeft nooit bestaan. Het is steeds een deel van Rusland geweest en het Oekraïens is geen afzonderlijke taal, maar gewoon een Russisch dialect.

– De oorlog werd uitgelokt door naargelang de NAVO, de EU, de VS, het internationale grootkapitaal en soms ook een complot van die allen tegelijkertijd …

-De Oekraïense nationalistische milities bestaan uit notoire neonazi’s die door officieren van het Israëlisch leger worden omkaderd …

-Het Maleisisch passagiersvliegtuig dat in de omgeving van de gevechtzone in de lucht opgeblazen werd, is door de Amerikanen neergehaald om de Russen in een slecht daglicht te stellen.

Uiteraard liet Oekraïne zich op het vlak van propagandafantasie ook niet onbetuigd. Het is nog niet zo lang geleden dat we vanuit die hoek mochten vernemen dat een uiterst rechtse Fransman in dat land werd aangehouden omdat hij er rondtoerde met een bestelwagen van zijn werkgever waarin hij springstof vervoerde. Hij zou de bedoeling hebben gehad hiermee in Frankrijk een bomaanslag te plegen. De Franse politiediensten lieten onmiddellijk weten dat ze het grootste voorbehoud over dat verhaal koesterden. Wie echter weet dat al wat in Frankrijk rechts-radicaal is met Poetin dweept en hem onvoorwaardelijk steunt, kan zich best inbeelden dat Oekraïense diensten de betrokken politieke formaties hebben willen ernstig compromitteren.

Een kluwen van talen en godsdiensten

Een tweede reden om het boek te lezen is dat Oekraïne zeer gecompliceerd in mekaar zit en dat voor wie het wil begrijpen nadere uitleg onontbeerlijk is. Er worden in dat land een tiental talen gesproken waarvan Oekraïens en Russisch de belangrijkste zijn. Er wonen in Oekraïne bovendien een behoorlijk aantal etnische minderheden. Tartaren, Hongaren, Slovaken, Polen, Volksduitsers etc. en daarnaast ook heel wat etnische Russen. Maar denk vooral niet dat de Russischsprekende Oekraïners automatisch bij deze laatste thuishoren of op zijn minst Russisch gezind zijn. Het tegenovergestelde is vaak het geval. Heel wat ‘Russofonen’ zijn zelfs felle Oekraïense nationalisten.

Om uw verwarring nog wat groter te maken moet u nog weten dat Zweedse vikingen Kiev hebben gesticht en van daaruit zowel Rusland als Oekraïne en zelfs Wit-Rusland (vandaag meestal Belarus genoemd) hebben opgericht. Ook de verscheidenheid aan godsdiensten zorgt voor verwarring. In Oekraïne is de orthodoxie in twee verschillende autocefale kerken verdeeld: het patriarchaat van Kiev en dat van Moskou. Het Rooms-katholicisme zelfs in drie: de Uniaten of Grieks katholieken, de Latijns katholieken en de Grieks katholieke Ruthenen).

Een land met nooit goed afgetekende grenzen 

Het is belangrijk te weten dat de bijzonder vruchtbare landbouwgrond van dat land dat niet over natuurlijke grenzen beschikt, door de eeuwen heen een sterke aantrekkingskracht heeft uitgeoefend op zijn buren (Russen, Tataren, Polen … ) die het dan ook regelmatig zijn komen bezetten. Dit verklaart dat het nooit zeer lang over eigen staatsstructuren heeft kunnen beschikken en dat het op dat vlak geen tradities heeft kunnen ontwikkelen.

De geschiedenis van Oekraïne zit dus zeer ingewikkeld in mekaar. Luc Pauwels, die historicus is, en zijn vrouw zijn er niettemin goed in geslaagd ze voor ons glashelder uiteen te zetten en elke periode ervan zorgvuldig en op zeer verstaanbare wijze toe te lichten. De belangrijkste figuren uit die geschiedenis komen meer dan behoorlijk in het boek aan bod. De wijze waarop de russificatie werd doorgevoerd en het verzet hiertegen krijgen uiteraard de nodige aandacht. De twintigste eeuw wordt bijzonder gedetailleerd behandeld. De onafhankelijkheid op het einde van WO I, de herovering door de sovjets, de door deze laatste georganiseerde genocide door hongersnood (de Holdomoror), de gewapende strijd die door de Oekraïense nationalisten tijdens WO II zowel tegen de Duitsers als tegen de sovjets werd gevoerd.

Daar het om een geschiedeniswerk gaat wordt over het huidig Russisch-Oekraïens conflict niet veel gezegd. Maar de auteurs maken wel duidelijk dat het zelfbeschikkingsrecht der volkeren hen nauw aan het hart ligt ook al gaan ze ervan uit dat de Krim voor Oekraïne definitief verloren is. Voor de regio’s van Donetsk en Louhansk is dat echter volgens hen niet het geval.