Het is maar een peiling. Opiniepeilingen in de media: van wetenschap tot wichelarij?

Doorbraak-medewerker Frank Thevissen schreef wat zijn uitgever noemt zijn ‘opus magnum’. Een handleiding voor peilingen – om ze te leren lezen en begrijpen – voor leken én academici. Want die laatsten hebben het volgens Thevissen even moeilijk om peilingen correct te peilen als wie geen kaas heeft gegeten van statistiek, peilingsteekproeven of representativiteit.MediakritiekMet Het is maar een peiling – niet alleen een in Google 78 800 keer voorkomend citaat – sluit Thevissen aan bij zijn vorige boeken over mediakritiek. Want het boek gaat niet alleen over de opiniepeilingen die we met een zekere regelmaat door kranten en televisieprogramma’s krijgen opgediend. Het gaat over wat de auteur noemt de ‘opiniepeilingenindustrie’, en een belangrijke stakeholder én shareholder daarin zijn de media. Bij de inleiding van het boek stelde Knack-journalist Walter Pauli onomwonden: ‘peilingen zijn speelgoed voor journalisten’. Peilingen bieden ‘gegarandeerd nieuws. Het is zeer eenvoudig: een spel van winnen en verliezen. En eenvoud scoort in de pers vandaag.’ Een krant of een televisiezender die kan uitpakken met duurbetaalde opiniepeilingsresultaten, is zich niet alleen verzekerd van de nodige media-aandacht – lees: gratis reclame – bij de concurrentie, maar vooral ook van meerverkoop en dus meer en nieuwe adverteerders. De peilingen verworden daardoor niet alleen tot een ‘marketinginstrument’, er is meer. Pauli: ‘Daarom zijn peilingen belangrijk: je wordt politiek marktleider. Het publiek lust er wel pap van. En men wordt Mitspieler in de Wetstraat. Wie het belang van peilingen onderschat, leeft in een andere wereld’.Wetenschap of wichelarij?Frank Thevissen richt zijn pijlen niet alleen op de vaak slordige manier waarop pers en politici met peilingen omspringen. Hij viseert ook heel wat peilers; wetenschappers uit Vlaamse universiteiten. Die nota bene door Febelmar ‘gebrek aan competentie en ervaring’ worden verweten. Febelmar is de Belgische vereniging van marktonderzoeksbureaus. Die vertrouwt de ‘wetenschappelijke’ peilingen zelf dus amper, en al zeker niet de Vlaamse sociologen en politologen die er hun brood mee verdienen.Eén van de redenen waarom Vlaamse en bij uitbreiding Belgische opiniepeilingen niet doeltreffend zijn, is omdat ze niet alle kiezers peilen, zo blijkt. Thevissen: ‘kiesplichtverzakers, blanco- en ongeldig-stemmers worden nooit meegerekend in de peilingen’ en dus krijg je een vertekend beeld. Bovendien: zowel in internet- als telefonische peilingen vallen peilers telkens terug op wie wil meewerken – lees: mensen met een duidelijke mening. En hoeveel mensen beslissen niet één dag vóór verkiezingen – laat staan de dag zelf – welk bolletje ze zullen inkleuren? De vraag stellen, is ze beantwoorden. Daarmee staat Thevissen in zijn boek lang stil bij het aspect ‘representativiteit’ – niet onbelangrijk in opiniepeilingen die te vaak te serieus worden genomen.Zever en gezwetsHoewel Yves Desmet van De Morgen zelf al toegaf dat ‘onze peilingen behoren tot de slechtste ter wereld’, toch trapt Thevissen in Het is maar een peiling niet alleen op de tenen van heel wat journalisten, maar ook van de peilers en vooral van de academici die er deels van leven. Het is duidelijk dat te veel mensen op een ondeskundige manier met peilingen omspringen. Thevissen legt omstandig en didactisch – met voorbeelden uit het recente verleden, in het boek voorgesteld door grafieken en analysemodellen in kleur – uit waar journalisten en wetenschappers de bal – te vaak – misslaan. Daarbij komt de auteur soms wel heel scherp uit de hoek. De bewuste journalisten noemt hij ‘blunderjournalisten’ en een woord als ‘manipulatie’ is ook niet uit de lucht.De scherpe analyses in het boek maken dat het leest als een trein – vooral dan hoofdstuk 5, dat gaat over de teloorgang van De Stemmenkampioen, een ware thriller met onder anderen Karel De Gucht in de hoofdrol als Kaltsteller of ‘fikser’ van een politieke maffia. Gevraagd naar een reactie door P-Magazine, reageerde De Gucht dat het boek ‘zever en gezwets’ is (13 dec.). Voor alle duidelijkheid: dat sloeg op dat vijfde hoofdstuk, (allicht) niet op opiniepeilingen. Hoe dan ook, Thevissen had zich geen betere reclameslogan kunnen dromen.***Dit Boek is wel degelijk van Frank Tehvissen, maar door een programmeringsfout bij Doorbraak toen, staat de naam van de recensent ook als auteur van het besproken boek vermeld. In de Doorbraak -op papier- stond het in maart 2012 wel juist afgedrukt. (PB 2015)***