JavaScript is required for this website to work.

Keizerlijke mythes als werkelijkheid

Harry De Paepe21/5/2017Leestijd 3 minuten
TitelKeizerlijke mythes als werkelijkheid
AuteurDiederik Burgersdijk
UitgeverAthenaeum
ISBN9789025303983
Onze beoordeling
Aantal bladzijden248
Prijs€ 19.99

‘In 313 vaardigde keizer Constantijn het Edict van Milaan uit.’ Het behoort standaard tot de lessen geschiedenis sinds… nou ja, heel lang. Constantinus – geboren in Niš, in het zuiden van het huidige Servië – zelf zou dit niet begrijpen, maar misschien zou hij het geweldig vinden. Want net als zijn grote voorbeeld keizer Augustus, bouwde de man zijn eigen mythe op. Stap voor stap en zo degelijk dat we vandaag veel van die mythe als feit beschouwen.

De Nederlandse docent Latijn en onderzoeker Diederik Burgersdijk blaast met De macht van de traditie het stof af van de keizerlijke beeldvorming. Hij doet dat niet altijd even boeiend. De man blijft te veel wetenschapper om een goed verteller te zijn. Maar deze wetenschapper zet de boeiende Romeinse verhalenwereld wel in zijn blootje.

Neem nu dat ‘Edict van Milaan’ uit 313. Dat bestaat eigenlijk niet. Volgens de overlevering schonk Constantijn met een algemeen verbindende regel de godsdienstvrijheid aan zijn Rijk, bedoeld om het christendom te helpen. Die godsdienstvrijheid bestond eigenlijk al en de benadeling en zelfs vervolging van het christendom waren eerder bloedige uitzondering dan dagelijkse regel. Een speurtocht door de bronnen toont aan dat het verhaal van het edict gebaseerd is op een lokale maatregel in Bithynië (in het huidige Turkije). Volgens de auteur is het edict een verzinsel van het 15e-eeuwse humanisme, dat vrij snel de status van historisch feit verwierf in een periode waarin de katholieke kerk haar politieke macht wilde herstellen. De pausen hadden net hun zogenaamde Babylonische gevangenschap in Avignon achter de rug, wat gekenmerkt werd door een boel tegenpausen.

Ook de verhalen van Constantijns bekering tot het geloof van Jezus van Nazareth passen hierin. Ze zijn gemodelleerd naar de bekering van Paulus zoals beschreven in de Handelingen der Apostelen van het Nieuwe Testament. Werd Paulus van zijn paard gebliksemd en hoorde hij vervolgens de stem van Jezus, dan zag Constantijn volgens de overlevering een kruisvormig symbool in de hemel met de boodschap ‘Overwin hiermee’. Dat hij met dit teken naar de Milvische Brug trok om er het keizerschap in Rome te winnen, wordt in dit boek naar de prullenmand verwezen.

Burgersdijk koppelt Constantijn de Grote aan Augustus. Ze zijn de ‘grootsten’ van de vele Romeinse keizers, en beeldbepalend voor dat keizerschap. De ene – Augustus – is de grondlegger van de keizerlijke traditie waar de andere – Constantijn – zich naar modelleerde, als grondlegger van het politieke christendom. Want al is er te weinig historisch bewijs dat Constantijn zelf christen werd, hij had wel degelijk sympathie voor de groeiende religie, zij het omwille van politieke machtsoverwegingen. Constantijn was evenmin als Augustus een revolutionair, maar hij zette grote veranderingen in die lang hebben doorgewerkt. Veranderingen in de geest van de traditie van de heidense Augustus. Beiden moesten zich rechtvaardigen als heersers van het wereldrijk na het verslaan van concurrenten. Augustus trad uit een periode van burgeroorlogen naar voren als de princeps, en ook Constantijn installeerde zich als een vergoddelijkte alleenheerser. Ze voerden aan dat ze in wezen het bestaande Rome verder zetten. Maar Augustus begroef de republiek in plaats van die te beschermen en Constantijn verschoof het machtscentrum naar het oostelijke Byzantium (Constantinopel, het huidige Istanboel). Leidde de eerste keizer zijn rijk in de verering van Apollo, de zonnegod, dan was de Sol Invictus de officiële religie voor Constantijn. Voor christenen was er geen tegenspraak. Hun kerken werden geörienteerd naar de opgaande zon. De keizer introduceerde de zondag als officiële heilige dag, een christelijke vernieuwing die paste in de geest van de verering van de zonnegod. De geboortedag van de lichtgod was overigens 25 december, wat de vastlegging van de datum van het kerstfeest een handje hielp.

Keizer Augustus voerde striktere gezins- en moraalwetten in, gebaseerd op zogenaamde goede oude Romeinse deugden. Constantijn zou die wetten in de vierde eeuw opnieuw op de voorgrond brengen. Hij herstelde ze als de wetten van de goddelijke Augustus, maar op een meer christelijke leest.

Constantijn de Grote – de tweede langst regerende keizer – leerde van de politiek van de grote Augustus, de langst regerende keizer van Rome. Samen zijn ze de architecten van een lange traditie.

Kopen?

Harry De Paepe (1981) is auteur en leraar. Hij heeft een grote passie voor geschiedenis en Engeland.

Commentaren en reacties