Nijmegen bezet en bevrijd

Over de Duitse bezetting van naar schatting elke stad en gemeente in Nederland is er in de loop van de jaren op zijn minst één publicatie verschenen. Lokale geschiedschrijving bloeit bij onze noorderburen. Alles bij elkaar schetsen deze boeken zowel een inzicht in het plaatselijke oorlogsverloop, als een beeld van de samenstelling van een lokale gemeenschap in het midden van de 20ste eeuw.

Veruit de meeste van deze eerste oorlogsgeschiedenissen dragen het karakter van een kroniek of herinneringsbundel. Een meer historisch-wetenschappelijke benadering van het genre ontwikkelde zich pas in de loop der tijd, grosso modo vanaf 2000. Een aantal van deze ‘wetenschappelijke’ lokale of regionale studies richtte zich specifiek op de thematiek van collaboratie en verzet. Hierbij diende zich de vraag aan wat de Duitse bezetting voor de ontwikkeling van Nederlandse steden op langere termijn betekende. Deze vraag kwam telkens weer naar voren tijdens historisch-wetenschappelijke debatten. In tal van lokale oorlogsgeschiedenissen wordt de bezettingstijd met de nodige dramatiek beschreven als een ingrijpende, duistere en ongewone tijd. Veelal werd gesproken over een breuk met de voorgaande periode. Een totaal ander beeld kwam echter naar voren in de meer recente thematisch opgezette academische stadsgeschiedenissen, waarin collaboratie en verzet samen behandeld werden/worden. De gewezen directeur van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD) en hoogleraar Hans Blom werkte een nieuwe visie uit. In zijn ogen was de bezetting niet zozeer een ‘breuk’ maar veeleer een ‘onderbreking’ met de voorgaande periode en de daarop volgende. Op die basis verschijnen er thans een aantal nieuwe bezettingsgeschiedenissen van Nederlandse steden en gemeenten. De hier voorliggende en bijzonder fraai uitgegeven monografie van Lennert Savenije over Nijmegen: collaboratie en verzet kadert in deze optiek.

Brugstad

Historicus Savenije besteedde zes jaar aan het onderzoek naar de oorlogsgeschiedenis van Nijmegen en promoveerde op het thema aan de katholieke Radboud Universiteit van Nijmegen.

De grensstad Nijmegen ligt op amper tien kilometer van de Duitse grens en was de eerste grotere stad die op 10 mei 1940 in amper 45 minuten tijd in Duitse handen viel. In september 1944 was ze een van de eerste bevrijde steden van Nederland. Auteur noemt Nijmegen een ‘brugstad’; uiteraard vanwege de slag om de Waalbrug in de nazomer van 1944 (in het kader van operatie Market Garden), maar ook vanwege de ligging van de stad op de grens van Noord en Zuid-Nederland en de nabijheid van de Duitse grens.

Het hier voor mij liggende boek over de Nijmeegse bezettingstijd staat vol wetenswaardigheden en verhalen. Er is niet alleen het verhaal over het zware geallieerde bombardement van 22 februari 1944, maar ook over de schietpartijen in het Kronenburgpark, over de snelle deportatie van de Nijmeegse joden, over de stad als centrum van het Nederlandse Verdinaso, over de infiltratie van de NSB in de Nijmeegse stadspolitie, over de universiteit die als katholiek bolwerk in 1943 eigenhandig besloot haar deuren te sluiten… In 1941 was nog niet één procent van de bevolking lid van de NSB of met name zevenhonderd op de 100.000 inwoners. Nijmegen was ook een centrum van het verzet maar dat leed zware verliezen door een efficiënt optredend Duits politie-apparaat in nauwe samenwerking met Nijmeegse collaborateurs.

Het verhaal van de Duitse bezetting van Nijmegen wordt in het boek van Lennert Savenije in tien ruime hoofdstukken verteld, die de periode van 1936 tot 1954 bestrijken. Een in alle opzichten verrijkend en mooi geïllustreerd boekwerk. Een voorbeeld voor Vlaamse historici die op zoek zijn naar een valabel onderwerp zoals bijvoorbeeld de bezetting van Gent, Kortrijk, Hasselt, Ronse, Tongeren…

Lennert Savenije, “Nijmegen, collaboratie en verzet: een stad in oorlogstijd”. Nijmegen, Vantilt, 2018. Ill., 528 blz. Geb., 34,50€   ISBN  978 94 6004 378 9