Queen Victoria

Moet er nog een biografie verschijnen over een monumentale figuur als Queen Victoria, koningin van Groot-Brittannië en keizerin van India? Is alles al niet gezegd en geschreven rond de immer nors kijkende vrouw? Het antwoord op de laatste vraag is duidelijk: neen. Er hangt veel mysterie rond Victoria, opgebouwd door vleiers, monarchisten, republikeinen en haarzelf. Na haar dood in 1901 hielden haar kinderen zich bezig met het schrappen en vernietigen van dagboekfragmenten en brieven die in hun ogen te ‘vulgair’ waren. Ze vervormden de geschiedenis van de tot voor kort langst regerende monarch in de Engelse geschiedenis. Julia Baird heeft geploegd door dagboeken van mensen die haar nabij waren, maar ook in de koninklijke archieven. Daar werden jaren lang stukken bewaard die Baird nu als eerste blootlegt voor het grote publiek. De geschiedenis heeft het geluk dat er een ongehoorzame werkte in Windsor Castle. Die nam in de jaren 1940 foto’s van correspondentie die later nog vernietigd werd door Victoria’s laatste levende dochter, Beatrice.

Volgens Oscar Wilde waren de drie grootste persoonlijkheden in de 19e eeuw Napoleon Bonaparte, Victor Hugo en koningin Victoria. Het is een koningin die in vele cijfers te vervatten is. Ongeveer zestig miljoen woorden liet ze na. Ze was om en bij 1,49 m groot. Tussen 1840 en 1857 was ze, alles opgeteld, ongeveer 80 maanden zwanger, meer dan zes jaar in totaal. Ze zat drieënzestig jaar, zeven maanden en twee dagen op de troon. Daarin droeg ze zevenendertig jaar lang de rouwdracht, zwart. Zeker acht aanslagen op haar leven overleefde ze. Het leverde haar telkens de sympathie van de natie op. ‘Het is waard om beschoten te worden’, noteerde ze in een brief, ‘dan kun je zien hoe geliefd je bent’. Tijdens haar jeugd miste ze die genegenheid; haar vader overleed toen ze nog geen twee jaar oud was. Ze was bijna meteen derde in lijn voor de troon. Haar moeders bescherming sloeg om in verstikking. Op haar elfde, om half vier ’s morgens op 26 juni 1830 om precies te zijn, werd ze troonopvolger. Ze werd koningin op haar achttiende. Dat gebeurde op 20 juni 1837 om twee uur ’s nachts, net nadat haar oom koning William IV zijn laatste kreet slaakte. Om zes uur ’s ochtends vernam ze het nieuws van de koninklijke kamerheer en de aartsbisschop van Canterbury. Ze hadden daarvoor 34 km met de koets afgelegd. Eenmaal aan Kensington Palace, waar Victoria verbleef, stonden ze zo’n uur voor de poort. De portier van dienst lag te slapen en hoorde de bel niet.

Het was de start van wat we vandaag het victoriaanse tijdperk noemen. Een periode in de geschiedenis gelinkt aan waarden van deugdzaamheid, hard werken en emotieloosheid. Maar Victoria voldeed niet helemaal aan dit profiel. Ze was vrolijk en bezat een groot gevoel voor humor. Haar emoties was ze nauwelijks de baas en ze huilde regelmatig tranen met tuiten. En ja, ze leek ook nogal hitsig. De typische Victoriaanse waarden worden beter ‘Albertiaanse’ waarden genoemd, naar haar man en afgod prins Albert. Zodra ze met hem in het huwelijk trad, onderwierp ze zich aan zijn gezag. Albert had een grote invloed op de Britse politiek en hoewel Victoria de koningin was, volgde ze vooral zijn adviezen. Een andere figuur met een grote invloed was haar oom Leopold, koning der Belgen. Ook Albert moest hem ‘oom’ noemen. De auteur onthult dat ‘Uncle Leopold’ niet alleen een intelligente en liefdevolle oom was, maar ook een vreemde snuiter. Hij droeg vaak acht centimeter hoge hakken en een veren boa, had een pruik op om zich warm te houden en hij hield bij het slapen zijn mond open met gouden wiggen. Dat laatste heeft geen duidelijke reden.

Victoria en Albert hadden een vruchtbaar huwelijk. Ze kregen negen kinderen en 42 kleinkinderen. Victoria overleefde vier van haar kinderen en zeven van haar kleinkinderen. Het vorstenpaar regeerde over een sterk veranderend land. Wanneer de prins-gemaal overleed was de koningin ontroostbaar en trok ze zich terug als de ‘weduwe van Windsor’. Maar ze bleef het harde werk aanhouden, zij het minder vurig.  Aan het hekken van Buckingham Palace werd door een onbekende een bord opgehangen: ‘Dit indrukwekkende pand te huur of te koop wegens afnemende activiteiten van de voormalige bewoonster’. Gelukkig had ze nog haar Schotse dienaar, John Brown, om op terug te vallen. Zijn bijnaam luidde ‘de hengst’, maar de achterliggende idee van die spotnaam is nooit bewezen.

Op politiek vlak evolueerde de vorstin van een monarch voor de Whigs, zeg maar de liberalen, naar een sympathisant van de Tory’s, de conservatieven. Haar eerste premier was Lord Melbourne, met wie ze een zeer innige band had. Samen met hem overtrad ze regelmatig haar constitutionele rol. Ze beschreef de gesprekken tussen haarzelf en haar eerste ministers uitvoerig. Die politieke relaties kenden hoogtes en laagstes. Haar afkeer voor de liberaal William Gladstone stak ze niet onder stoelen of banken. Ze had geen begrip voor zijn pleidooi voor Iers zelfbestuur, een strijd die hij tweemaal verloor. Met alle gevolgen vandien. De koningin dacht vaak zwart-wit en was heel zelfgericht. Hoewel ze voor persoonlijke verhalen van onderdanen heel meelevend was, had ze vooral een afkeer voor de opkomende hervormingsbewegingen. De roep naar meer rechten voor vrouwen begreep ze niet. De vraag om sociale rechtvaardigheid evenmin. Anderzijds verafschuwde ze oorlog. Tijdens haar leven schonk ze veel geld weg aan goede doelen, daarbij waren dierenorganisaties nogal populair.

Naarmate ze ouder werd, werd ze conservatiever en verbetener. In Berlijn, waar haar oudste dochter even keizerin was, wees ze Otto von Bismarck terecht. ‘Mein Gott! Wat is dat een vrouw! Met haar kun je zaken doen!’, riep hij na de 45 minuten lange ontmoeting uit terwijl hij zijn hoofd met een zakdoek afveegde.

De Britten droegen haar op handen. Bij haar gouden regeringsjubileum feestte het hele land. Toen haar grootvader George III vijftig jaar op de troon zat, kraaide er geen haan naar. Ook haar diamanten jubileum was een groots imperiaal vertoon. Omgeven door rood, goud en allerlei exotische figuren zat in open koets een klein dametje in het zwart dankbaar de wensen van haar volk te ontvangen. ‘Het gejuich was oorverdovend’, schreef ze. Ze overleed vier jaar later op haar 83e om vijf uur ’s ochtends in de armen van haar arts en ook van haar kleinzoon de Duitse keizer Wilhelm II. De ‘grootmoeder van Europa’ was niet meer.

Julia Baird schreef niet alleen een boeiend en vlot lezend portret van een opmerkelijke vrouw. Ze schetst ook haarfijn de wereld van toen en zijn brede problematiek. Je wordt gegidst door de smerigheid van Londen, de erbarmelijke omstandigheden van de arbeidersklasse, het leven in de Schotse Highlands en de bizarre familiale realities van gekroond Europa. Politieke knopen die de samenleving beroerden worden in een duidelijke taal voor de lezer uitgelegd. Kortom, het boek is een echte aanrader.

Harry De Paepe besprak dit boek ook voor het Radio 1 – programma ‘Interne Keuken’. U kunt dit hier herbeluisteren (vanaf 01:36:00).

Kopen?