Quichot: een ingenieuze raamvertelling

Een man komt thuis na een etentje met zijn collega’s in een Afrikaans restaurant.

–  ‘En,’ vraagt zijn vrouw.

– ‘Heb jij al ooit olifant gegeten?’

De vrouw schudt van neen;

– ‘Goh, olifant,’ zegt de man, ‘dat is ongelooflijk lekker. Maar veel.’

Zoals bovenstaand klassiek mopje is het ook met de nieuwe roman van Salman Rushdie: ongelooflijk mooi, maar veel. Wanneer hij de Amerikaanse televisiecultuur hekelt, houdt hij het niet bij één voorbeeld maar laat hij een rits programma’s de revue passeren. Die overdaad leidt er regelmatig toe dat je als lezer sneller over de letters heen danst en de aandacht verslapt, maar een halve bladzijde later grijpt de auteur je opnieuw bij het nekvel en ben je getuige van een ingenieus gecomponeerde raamvertelling.

Bonte personages buitelen over elkaar heen, allen met een rugzak om de schouders. Op een paar bladzijden schetst Rushdie de levensloop van een hele familie, over de generaties heen. Grappig, ontroerend, verontrustend. Hij benut Het-Tijdperk-van Alles-is-Mogelijk ten volle: een zoon geboren uit de sterren, poorten naar een andere wereld. Science fiction was nog nooit zo dichtbij. Een regisseur die dit boek wil verfilmen zal alles uit de kast moeten halen om de wereld-volgens-Rushdie in beelden te vangen. Verwijzingen naar de pop- en rockcultuur, film, games, televisie, superhelden en sprookjesfiguren zijn schering en inslag.

Blijft de vraag hoeveel spulletjes je in een papieren broodzak kan stoppen voordat die scheurt en hoelang onthoud je wat onderaan verscholen zit? Een vraag die Rushdie op een pientere manier ondervangt door de lezer even apart te nemen in een uitweiding over uitwaaierende verhalen en die uitwaaierende verhalen verbindt met het lot van migranten. Rushdie pareert wel meer opborrelende kritiek. Net als bij de lezer de link met Zen en de kunst van het motoronderhoud opduikt, vindt één van de personages dat hun roadtrip wel erg Pirsig-achtig aandoet. Of, waar in Middernachtskinderen Saleem Sinai en in Schaamte Omar Khayyam Shakil respectievelijk de stem van India en Bangladesh vertolken, lijkt Quichot eerder de besognes van de auteur te vertolken. En net dan krijgt Quichot het gevoel dat iemand hem woorden in de mond legt of gedachten in zijn hoofd pompt.

Fantasie versus realiteit

Waar begint de fantasie en eindigt de realiteit en vice versa? Zoals vaker in Rushdies oeuvre lopen ze ook nu naadloos in elkaar over, bevruchten en ontkrachten ze elkaar. De hoofdpersonages buitelen van het een in het ander.

Broeder heeft met zijn Five-Eyes-spionagereeks, die hij uitgeeft onder de schuilnaam Sam DuChamp, maar matig succes geboekt. Zijn gefantaseerd verhaal over de inlichtingendiensten van de vijf grootmachten triggert voornamelijk de inlichtingendiensten die het realiteitsgehalte verontrustend vinden. Uit lijfsbehoud laat hij zijn project varen en creëert hij voor zijn nieuwe roman het personage Quichot.

Als vertegenwoordiger voor het farmaceutisch bedrijf van zijn oom, Dr. Smile, hotst Quichot het hele land door in zijn oude Chevy Cruze. Zijn vrije tijd brengt de vijfenzeventigjarige in motelkamers door, aan het televisiescherm gekluisterd. Een zeer intensieve vorm van kijken naar nieuws, films, series en praatprogramma’s die voor Quichot steeds meer de realiteit beginnen uit te maken.

Zoektocht naar Dulcinea

Hij wordt verliefd op Salma R, de Oprah Winfrey 2.0. Om haar duidelijk te maken dat hij haar waardig is, trekt hij op een queeste waarvan hij haar minutieus op de hoogte houdt. Deze reis zal hem door zes valleien leiden (de valleien van de mogelijkheden, liefde, kennis, onthechting, verbondenheid en verwondering) om aan te komen in de zevende vallei, die van de armoede en de vernietiging waar hij zijn geliefde zal ontmoeten en waarna de wereld uit elkaar zal vallen. Sancho, de vijftienjarige uit de sterren geboren zoon van Quichot, vergezelt de ouderling en, bijgestaan door de Italiaans sprekende krekel die eerder Pinocchio onder zijn hoede nam, gaat hij op zijn beurt op zoek naar zijn Dulcinea.

Hoe verder het verhaal vordert, hoe meer de levens van Broeder en Quichot in elkaar vervloeien. Beiden hebben een ambivalente verhouding met hun zus – respectievelijk Zuster en de Menselijke Trampoline – de dertien voorwerpen die Quichot overal naartoe neemt prijken ook op de schrijftafel van Broeder, allebei leven ze als Indiase migrant in Amerika, lijden ze aan een fysiek ongemak – respectievelijk een geblokkeerde rug en een trekkend been – en allebei maken ze zich bijzonder druk om allerlei dingen, situaties en gebeurtenissen. Het grote verschil tussen de twee protagonisten? Quichot snelt bewust zijn ondergang en de apocalyps tegemoet, Broeder vlucht weg van de realiteit. En wanneer realiteit en fantasie op het punt staan elkaar te ontmoeten, sterft de schrijver.

Salman Rushdie schept geen vrolijk beeld van de huidige en toekomstige wereld. Chaos in India, onzekerheid in brexit-Engeland, Amerika dat zijn eigen idealen verloochent en kiest voor meedogenloosheid, narcisme, oneerlijkheid, hebberigheid, intolerantie en geweld. Corrupte politici, zakenlui en bankiers die de boel bedonderen, het klimaat dat op hol is geslagen. En toch is dit geen doemdenkersroman. Quichot (hij kent immers de gave van de fantasie) galoppeert vrolijk en optimistisch doorheen de verschillende valleien. Of zoals de krekel die aan Sancho meegeeft dat het geweten nooit zal sterven, er zal altijd een krekel zijn voor diegenen die het verdienen, die waardig zijn.