Tweede Wereldoorlog domineert ons nog altijd

De impact van de Tweede Wereldoorlog, de grootste catastrofe uit de geschiedenis van de mensheid, was enorm, buitengewoon divers en dreunt na tot op de dag van vandaag. Een oorlog die gigantische krachten ontketende. Het overweldigende karakter van deze oorlog, haar uitzonderlijk weerzinwekkend geweld en haar ongeëvenaarde geografische reikwijdte zorgden voor een verlangen naar verandering, die universeler was dan ooit te voren. Om maar eventjes een idee te geven. Tijdens de oorlog kwam een op de elf Duitsers om het leven, een op de 25 Japanners, een op de dertig Chinezen, een op de tachtig Fransen en een op de 160 Britten.

In zijn nieuwe boek Angst en vrijheid wil de Britse historicus Keith Lowe ons een overzicht geven van de belangrijkste veranderingen, zowel de destructieve als de constructieve, die in de wereld plaatsvonden naar aanleiding van de Tweede Wereldoorlog. Uiteraard bespreekt hij de belangrijkste geopolitieke gebeurtenissen: de opkomst van de atomaire supermogendheden die een nieuwe angst zaaiden, de Koude Oorlog, de lange en trage ineenstorting van het Europese kolonialisme, de opkomst en groei van de Europese Unie die Lowe de meest succesvolle internationale organisatie van na 1945 noemt, …

We dienen het boek te lezen als een vervolg van zijn in 2012 verschenen boek (en ook in het Nederlands vertaald) Het woeste continent: Europa in de nasleep van de Tweede Wereldoorlog. Daarin schetste Lowe al een beeld van de eerste, chaotische, gruweljaren na 1945 in Europa. Hij toonde aan dat de vrede helemaal niet als bij toverslag was teruggekeerd, en dat conflicten en slachtofferschap voortduurden. Alsook dat er binnen de oorlog er tal van allerlei, afzonderlijke oorlogen en oorlogjes plaatsvonden. In dat boek ruimde hij heel wat aandacht in voor de ontwikkelingen binnen Duitsland. In Angst en vrijheid komt dat land haast niet ter sprake.

Wereldeconomie

Aan de hand van 25 persoonlijke verhalen vertelt historicus Lowe het grote, veelzijdige verhaal van de blijvende, mondiale invloed van de oorlog op de moderne tijd. Hij schrijft niet alleen over de gebeurtenissen maar ook over de wijze hoe deze de levens van miljoenen mensen beïnvloed hebben. Wat was de filosofische en psychologische impact van de Tweede Wereldoorlog? De levensverhalen van bekende en onbekende individuen vormen de kern van het uit 24 hoofdstukken bestaande boek. Zo lezen we minibiografieën van Andrej Sacharov, de vader van de Sovjet-atoombom en van de Italiaanse architect Giancarlo di Carlo.

Voor de auteur was het een verrassing dat hij met zijn onderzoek tot het besluit kwam dat de oorlog tot in alle uithoeken van de wereld gevolgen had. In India leidde de Tweede Wereldoorlog tot verschrikkelijke hongersnoden. Niet alleen de handel in voedsel raakte uit balans, ook traditionele ondernemingen zagen arbeidskrachten verdwijnen naar tijdelijke lucratievere oorlogsindustrieën. Het einde van de oorlog leidde tot het verdwijnen van deze nieuwe industrieën. Niet zelden leidde dat tot klappen die bedrijven of zelfs hele sectoren nooit meer te boven kwamen. Er staan razend veel weetjes, wetenswaardigheden en verwonderde vragen in dit boek.

Het einde van de oorlog leidde naar een nieuw verlangen naar vrijheid, gelijkheid, zingeving maar ook naar het gebruik en het verwerven van atoomenergie, raketten, straalvliegtuigen, ruimtevaart, computers, kankeronderzoek, moderne stadsplanning, vrouwenemancipatie, een aanmerkelijke verbetering van de rechten van de zwarten in de Verenigde Staten, … Lowe rekent ook af met een hele reeks mythen die uit de oorlog zijn ontstaan. De twee hardnekkigste zijn deze van het slachtofferschap en deze van de held. De VS en Groot-Brittannië bewaren graag het beeld van de koene ridder die tegen kwaadaardige draken ten strijde trekt. Met hun idee van geallieerde perfectie zochten ze naar goede oorlogen of rechtvaardigden ze de slechte oorlogen. President George W. Bush rechtvaardigde in 2002 zijn aanval op Afghanistan met een cliché uit de Tweede Wereldoorlog: ‘Terroristen zijn de erfgenamen van het fascisme’. Ook destijds moesten de booswichten tijdig vernietigd worden vooraleer ze de VS konden treffen. Rusland rechtvaardigt nog veel met de verwijzing naar de ‘Grote Vaderlandse Oorlog’. Het offer van 25 miljoen doden mag niet voor niets geweest zijn, aldus Poetin vandaag nog. Lowe toont zo aan dat er nogal selectief ‘gewinkeld’ wordt in de geschiedenis, en dat om nationalistische sprookjes en heldenverhalen op te poetsen en te bewaren.

De historicus stelt vast dat mensen en zelfs hele naties zich nog steeds vastklampen aan hun slachtoffer- en martelaarschap. ‘Van het echt erkennen van schuld of het verwerken van trauma’s is het in veel gevallen nog niet gekomen. In landen als Japan en Rusland moet dat hele proces nog zelfs beginnen.’

Een voortreffelijk boek met een diepzinnige boodschap dat tot nadenken stemt. Met bibliografie en register. Voor de noten verwijst de uitgever de lezer naar de webstek van de uitgeverij. Een allesbehalve aangename boodschap voor de geïnteresseerde lezer. Het vormt het enige minpunt van dit anders voortreffelijk uitgegeven boek.