Verantwoord flippen doorheen vaderlandse geschiedenis

Vermoedelijk hebt ook u er zich – in al dan niet gealcoholiseerde, al dan niet leerrijke, maar altijd o zo boeiende gesprekken – ooit in verlustigd zonder te weten dat er zowaar een geleerd woord voor bestond: counterfactual history. Letterlijk maar correct vertaald als ’tegenfeitelijke geschiedenis’. Of in twee simpele woorden die meteen duidelijk maken waar het in die boeiende gesprekken om gaat: ‘wat als …?’

‘Wat als … bijvoorbeeld Napoleon de slag bij Waterloo had gewonnen? Of de aanslag op Hitler op 20 juli 1944 was gelukt? Of die op J.F. Kennedy niét was gelukt? Enzovoort, enzovoort. Leuk gezelschapsspelletje, waarin elke deelnemer kan pronken met wat-ie allemaal weet, allerlei fantastische bespiegelingen worden gemaakt, en … aan de feitelijke afloop natuurlijk niets verandert.

Verrassend is dan wel dat ernstige historici zich voor een keer niet zomaar in de kroeg maar in een ernstig boekwerk aan dit intellectuele spel hebben overgeven en aan ‘gecontroleerd slippen’ gaan doen doorheen de vaderlandse geschiedenis. Met als resultaat: een boek dat minstens even boeiend is als opgewonden cafégesprekken maar bovendien ook nog ’s uitvoerig historisch wordt verantwoord!

Daarvoor is dan uiteraard een kort-maar-krachtig inleidend hoofdstuk nodig, waarin wordt verduidelijkt wat serieuze ’tegenfeitelijke geschiedenis’ kan zijn en wat niét onder die noemer past, én … waarom zo’n gefingeerd relaas leerrijk kan zijn als het grondig gedocumenteerd wordt met tal van feiten die zich werkelijk hebben voorgedaan.

Dat is dan ook precies wat de lectuur van deze ’tegenfeitelijke geschiedenis van België’ zo geestig maakt : wie van de vaderlandse geschiedenis iets meer afweet dan wat op school onder die titel werd geserveerd, zal hier meer dan eens in een hartelijke lach schieten wanneer reële feiten of citaten doodleuk een omgekeerd effect krijgen.

Voor alle duidelijkheid dus nog ’s : dit is niet zomaar een Spielerei van nijvere academici die ook ’s iets grappigs wilden schrijven. Integendeel: uit de verantwoording die op elk fictiehoofdstuk volgt blijkt ten overvloede dat hier flink wat opzoekingswerk én onderlinge discussie is ingestoken. Wat de kwaliteit van het geheel – en het plezier voor de lezer – alleen maar vergroot.

In tien hoofdstukken wordt de hele geschiedenis van het koninkrijk België overlopen, en het is de grote verdienste van deze ‘vingeroefening’ dat daarbij niet alleen de bijna voor de hand liggende zware pollitieke thema’s aan bod komen maar ook een verrassende kijk wordt geboden op – bijvoorbeeld – kwesties van ruimtelijke ordening.

Om de lezer onweerstaanbaar naar dit boek te lokken volstaat het waarschijnlijk de ondertitels van de opeenvolgende hoofdstukken te citeren: hoe Nederland zich in 1830 van België afscheurde; hoe Antwerpen na 1839 opnieuw een provinciestad werd; hoe België een voorbeeld werd in stedebouw en ruimtelijke ordening; hoe de liberalen de Schoolstrijd wonnen dankzij een schandaal van kindermisbruik in de Kerk; hoe België Congo misliep; hoe het socialisme (na de arbeidersrevolte van 1893) het communautaire probleem oploste; hoe de Eerste Wereldoorlog de Belgische democratie baarde en bijna weer vernietigde; hoe Leopold III een Belgische Nieuwe Orde in een nazistisch Europa tot stand bracht; hoe de Koningskwestie tot de republiek leidde; en (wellicht het meest toekomst-betrokken hoofdstuk…) hoe de grote watersnood van 1953 half Vlaanderen blank zette. Wie bij geen enkele ondertitel moest grinniken, heeft ofwel geen gevoel voor ironie ofwel geen kennis van de vaderlandse geschiedenis.

Een toevallige gebeurtenis die wel perfect denkbaar is, een beslissing die in werkelijkheid toch al een dubbeltje op zijn kant was, werkelijk gebeurde feiten die een paar jaar vroeger of later plaatsvinden … alles kan. Telkens opnieuw blijkt dat de auteurs hun stof grondig beheersen, en – vooral – dat zij er niet zomaar een loopje mee nemen maar binnen de grenzen blijven van een ruimschoots toegelichte plausibiliteit. 

Tot slot mag een bijkomend argument om u op dit boek te storten zeker niet onvermeld blijven: het is bijzonder leesbaar geschreven. Dat is een niet te versmaden vaardigheid die je vroeger moest afleren indien je als academicus ‘au sérieux’ wou worden genomen; maar dat taboe hebben de auteurs hier feestelijk aan hun wetenschappelijke laars gelapt. Mooi zo !