Vlaanderen in kaart

Alle kaarten komen uit de collectie van de Koninklijke Bibliotheek van België, die in se ook de auteur is van het boek, zoal algemeen directeur Patrick Lefèvre in het woord vooraf stelt.

Het prachtig vormgegeven en uitgegeven boek omvat niet alleen een selectie van kaarten – op zich al heerlijk om mee te verpozen – maar biedt ook een goed idee van cartografie. Hoe kaarten tot stand kwamen, door de eeuwen heen, en hoe kaarten lezen, en dat aan de hand van onze eigen gewesten. Je wenst het je buurlanden alleen maar toe.

Vlaanderen in honderd kaarten is daarmee niet zomaar een selectieve historische atlas. Het is niet enkel een boek met kaarten. Het is vooral een boek over kaarten. Van elke geselecteerde kaart krijg je immers het verhaal. Op micro-niveau – wie was de auteur, in opdracht van wie is ze gemaakt, hoe is ze tot stand gekomen, maar ook op macro-niveau, namelijk in welke context ze is tot stand gekomen. Doorheen de eeuwen veranderde immers het wereldbeeld en dus ook het kaartbeeld van de mens, en dat is niet alleen afhankelijk van het technische, wetenschappelijke en cartografische kunnen maar ook van de context waarbinnen auteurs en opdrachtgevers zich bevonden: politiek, cultureel en zelfs economisch. Ook druktechnieken komen aan bod, want hoe maak en vermenigvuldig je kaarten en atlassen, voor wie, op welke oplage …? Het komt allemaal aan bod in dit prachtige boek.

Wie een kaartenboek samenstelt of leest over Vlaanderen, stoot natuurlijk van in den beginne op het probleem van de naamgeving van Vlaanderen. Slaat dat op de oude Vlaamse gewesten, het graafschap, met of zonder Land van Aalst? Gaat het over alle Zuidelijke Nederlanden? Of valt het Prinsbisdom Luik daarbuiten? Nederlandstalige gewesten of ook la Flandre gallicante, en wat met de andere Waalse provincies van de 17 Provinciën. En wat na de val van Antwerpen, na het verdrag van Münster in 1648, waarbij de Bevrijde Nederlanden in het Noorden een eigen republiek krijgen en het Zuiden onder Habsburgs gezag blijft? En nadien … ?

De auteurs focusten vooral op wat vandaag Vlaanderen heet. In de inleiding schrijft prof. Wouter Bracke dat het auteursteam is ‘op zoek gegaan naar kaarten van België, de Nederlanden, het koninkrijk Nederland, Frankrijk, Duitsland en van landen waarvan het grondgebied Vlaanderen in het verleden deel heeft uitgemaakt. We projecteren dus het huidige grondgebied in het verleden.’ (mijn cursivering, KD).

Tussendoor even opmerken dat, met de grote ontwikkeling van de boekdrukkunst in de Zuidelijke Nederlanden in de 16e eeuw, onze gewesten eveneens een ‘fundamentele rol’ speelden in de ontwikkeling van de cartografie. Wie kent niet Mercator (Rupelmonde) of Ortelius (Antwerpen)! Maar ook later stonden de Nederlanden aan de spits van de cartografie. Enkele jaren terug kon u met De Standaard nog de uiterst gedetailleerde Ferraris-kaarten verzamelen (in megagroot formaat uitgegeven door Lannoo). Liggende kaarten, wandkaarten, atlassen, het gebruik van kleur, van hout naar koper … Al die praktische stappen, die het kaartbeeld mee bepaalden, komen allemaal aan bod in dit kaartenboek-over-kaarten.

100 kaarten, omvat dit boek. En toch zijn er heel wat meer kaarten terug te vinden, en niet alleen in de Koninklijke Bibliotheek. Dit boek schreeuwt haast om een vervolg, een tentoonstelling, of een openstellen van de collectie voor een nog breder publiek via het internet. Maar koopt en leest u toch maar eerst dit boek.