Zwarte Piet is wit in Afrika

‘Zwarte Sinterklazen. Over Pieten en ander heidens volk’ van Arnold-Jan Scheer verscheen in de nasleep van de verhitte zwartepietendiscussie in Nederland. Scheer deed jarenlang – als een vorm van vreemde, toch boeiende hobby – onderzoek naar de wortels van het sinterklaasfeest. Hij moest als Hollander snel vaststellen dat er niet veel oer-Hollands aan het feest zit, maar dat het enorm veel varianten kent in heel Europa, Iran en zelfs Afrika. Zijn informatie verzamelde hij in het boek en hij werkt nog volop aan een documentaire over hetzelfde thema.

Angstaanjagende Pieten

Hoewel Scheers boek structuur mist, is het weldegelijk een schat aan opmerkelijke informatie over dit zeer oude volksfeest. Hij toont vlot aan dat Zwarte Piet en Sinterklaas terug te voeren zijn op heidense vruchtbaarheidsriten die over de hele wereld voorkomen en misschien wel een gemeenschappelijke prehistorische cultus gemeen hebben. Is het toeval dat Iran een wit bebaarde Amoo Norooz en een zwart geschminkte Haji Firoez kent? Die Zwarte Piet werd overigens vlotjes en zonder vraagtekens erkend in 2009 door de Verenigde Naties als werelderfgoed.

Hij leert de lezer ook mysterieuze gebruiken kennen die niet zo ver van ons verwijderd zijn. De Sunderums op het Nederlandse Terschelling bijvoorbeeld. Men viert er Sunneklaas, een bronstig ritueel waarbij mannen heersen en op vrouwen jagen met knuppels. In alle varianten verwijst het zwarte naar de onderwereld, de aarde en de vruchtbaarheid. In de Franse Pyreneeën of in de bergdorpen van Grieks Macedonië gaan Zwarte Pieten op zoek naar jonge, ongehuwde vrouwen en maken hun gelaat zwart. In Sardinië dragen de roetgezichten hertengeweien en in Hongarije schaapshuiden en hoorns. In Tsjechië is de helper van Sint Nicolaas, Cert, een gehoornde bok met een pikzwart gezicht. De duivel in levende lijve. Dat doet weer sterk denken aan de Oostenrijkse Krampus, een duivel die een rieten mand op zijn rug draagt waar kinderbeentjes uitsteken en de kinderen afdreigt met een grote roede.

In Nieuw-Guinea worden kinderen die geïnitieerd worden in de stammen bedreigd door gemaskerde volwassenen die uit het oerwoud springen. De Marrons in Suriname kalken zich tijdens deze initiatierituelen wit, net als de Zuid-Afrikaanse Xhosa dat doen. ‘Zoals de Noord-Europeanen van eeuwen her met roet hun gezicht zwart maakten om de wereld van hun voorouders te kunnen betreden, maken de Afrikanen hun gezicht wit. Met dezelfde reden.’

Nood aan grondig historisch onderzoek

De auteur heeft door zijn onderzoek geen begrip voor de anti-Zwarte Pietenlobby. Die beweert immers dat de traditie een exponent is van een koloniaal verleden en de zwarte afschildert als minderwaardig. Na het lezen van dit boek is de opmerking dat het kroezelhaar en de oorring 19de eeuwse toevoegingen zijn misschien wel correct, maar Piet is dus pikkezwart als roet.
Arnold-Jan Scheer vraagt zich terecht af : ‘Waarom willen we alles afschaffen wat we niet (meer) begrijpen? Dat begrijp ik dan weer niet.’

Het is jammer dat de Nederlandse auteur slechts beperkt aandacht heeft voor zijn zuiderburen en zelfs volledig voorbij het onderzoek van de Vlaamse professor Rita Ghesquiere gaat. Dat is meteen misschien ook de grote achilleshiel van het boek. Het is geen historische studie, maar een persoonlijke reis van een nieuwsgierige journalist. Hoog tijd dus dat men eens werk maakt van zo’n grondige historische studie en daarmee voor eens en altijd komaf maken met het hele welles-nietes spelletje over Zwarte Piet.

Alleszins is ‘Zwarte Sinterklazen’ interessant leesvoer voor iedereen die iets of wat interesse toont voor de hele discussie.