Reservist of vrijwillig brandweerman: waarom niet allebei?

Minister van Defensie Ludivine Dedonder (PS) lanceerde onlangs een opmerkelijke oproep: word reservist. Zo wil ze op korte termijn 1.050 reservisten aantrekken. Haar oproep doet denken aan wat minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden (CD&V) eerder deed om het tekort aan brandweervrijwilligers aan te zuiveren. Ook daar spreekt men over een manco van meer dan duizend manschappen.

Budgettaire besognes maken dat de verzorgingsstaat onder druk staat. Dat is gekend. Maar het lijkt wel alsof nu ook de nachtwakersstaat in brand staat. Hoog tijd dus voor een oplossing outside the box.

Reservisten

Even recapituleren: België telt momenteel zo’n 3.000 reservisten. Die groep omvat ex-militairen zoals vroeggepensioneerden, maar er zijn ook burgers die zich vrijwillig hebben aangemeld. Ze volgen een korte opleiding van vier tot zes weken om de basiscompetenties onder de knie te krijgen. Onze reservisten vormen een aanvulling op de 25.000 beroepskrachten van ons land. In vredestijd verzorgen ze allerhande opdrachten die beroepsmilitairen niet kunnen uitvoeren omwille van tijdsgebrek of expertise.

De geopolitieke instabiliteit maakt dat veel westerse landen zich meer en meer zorgen maken over de getalsterkte van hun strijdkrachten. Maar beroepsmilitairen zijn duur en in een land met weinig budgettaire marge enerzijds en een krappe arbeidsmarkt anderzijds, is het verre van evident om dat aantal met een vingerknip te verhogen. Dan zijn reservisten zeker zo interessant. Ze kosten de schatkist veel minder terwijl men kan inspelen op het maatschappelijk engagement dat vele landgenoten nog wel koesteren.

De brandweer

Helaas vist de minister van Defensie in dezelfde vijver als de minister van Binnenlandse Zaken. Want ook bij de brandweer is men al jaren op zoek naar reservisten, al noemt men het daar ‘vrijwilligers’. In Vlaanderen gaat het om 8.000 mannen en vrouwen die bovenop hun dagtaak 24/7 beschikbaar zijn om risico’s te nemen als het brandt. Ook zij volgen een opleiding die hen de knepen van het vak leert. Een opleiding die trouwens niet evident is en veel verder gaat dan het louter blussen van branden.

Vooraleer een vrijwillige brandweerman effectief ingezet kan worden, moet hij immers een opleiding van enkele honderden uren te vervolmaken. Kwestie dat hij noties heeft van arbeidsveiligheid, met adembescherming kan lopen, de eerste zorg kan toedienen aan een slachtoffer of collega en deftig voorbereid is op incidenten met gevaarlijke producten. Want het aloude credo bij de brandweer is doorheen de jaren nog altijd hetzelfde: ‘De pompiers komen als de rest gaat lopen.’

Gemorrel in de marge

In hun zoektocht naar reservisten of vrijwilligers werken beide excellenties aan aanpassingen van het statuut. De minister van Defensie liet daarvoor de oude wet van 16 mei 2001 wijzigen. Onder meer effectief gepensioneerde beroepsmilitairen en ex-reservisten zullen zich vrij makkelijk opnieuw kunnen aanmelden als reservist. En om de huidige reservisten sterker aan zich te binden, voorziet het nieuwe statuut onder meer vlottere promotiekansen.

De minister van Binnenlandse Zaken wijzigde op haar beurt de arbeidsvoorwaarden van haar brandweermannen de afgelopen jaren al meerdere keren. Door minder bureaucratie, meer flexibiliteit en een beter fiscaal statuut mikt ze zo op meer instroom en minder uitstroom.

Maar de essentiële vraag blijft: gaan we met deze ingrepen het doel halen? Zullen we kunnen terugvallen op een goed getrainde reserve die onze beroepsmilitairen kunnen bijstaan ‘when winter comes’? En gaat de minister van Binnenlandse Zaken met haar ingrepen het aantal vrijwilligers kunnen doen toenemen om in elk dorp de (brand)veiligheid te garanderen of – godbetert – overstromingen zoals 2021 wél de baas te kunnen?

Naar een dual use engagement

Het antwoord is simpelweg: neen. Als het erop aankomt, hebben we heel veel mensen nodig om de brand te blussen. Of het nu gaat om een mondiale, geopolitieke brand dan wel om een nationale ramp. Als men op dat moment niet-professionelen moet mobiliseren om de handen uit de mouwen te steken, verliezen we tijd, efficiëntie en in het slechtste geval ook nodeloos hulpverleners.

Ik breek dan ook een lans om het statuut en de opleiding van beiden te verstrengelen tot een dual use engagement. Of om de opleiding van de brandweer te ‘militariseren’ zo u wil. In de wetenschap dat de civiele bescherming – die andere hulpdienst – destijds een alternatief was voor pacifistische dienstplichtigen klinkt dat ogenschijnlijk contradictorisch. Maar dat is het zeker niet.

Gemeenschappelijke sokkel

Zowel defensie als de brandweer hebben namelijk al een hiërarchisch georiënteerde cultuur en structuur. Ook de opleidingen hebben opvallend veel gemeen. En qua statuut hebben de sociale rechten en plichten meer parallellen dan we denken.

Een gemeenschappelijke sokkel waarbij werving en selectie, fysieke geschiktheid en basiscompetenties samenvallen, is dus geen sciencefiction. Laat nadien iedereen kiezen in welke richting hij of zij wil gaan. Maar bovenal: zorg ervoor dat beide richtingen vlot inwisselbaar zijn naargelang de omstandigheden van zowel de vrijwilliger of reservist enerzijds én de overheid anderzijds. Het zou ervoor zorgen dat de brandweer ineens zicht krijgt op 3.000 extra vrijwilligers bij een grote ramp en defensie maar liefst kan putten uit 8.000 extra reservisten. Plus est en nous.