‘Tweehandig’ te zijn illustreert hoezeer de cirkel weer rond was geworden in het haast negentig jaar tellende leven van schrijver en beeldhouwer Urs Jaeggi (1931-2021). Op school hadden de leraars de jonge Zwitser ‘verlost’ van zijn linkshandigheid. Hij wijdde zich in de eerst helft van zijn leven dan maar rechtshandig aan schrijvende ‘bezigheden’, achtereenvolgens als bankbediende, professor sociologie en auteur. Vanaf de jaren 80 schilderde hij – linkshandig nu – en gaf gestalte aan beeldende kunst. In twee werelden was hij thuis, in die van het woord en die van het plastische, en in beide verwierf hij roem en aanzien.

Macht en heerschappij

Zijn academische loopbaan voerde hem over verschillende universiteitssteden als Bern, Münster en Bochum naar West-Berlijn, waar hij vanaf 1972 tot zijn emeritaat in 1993 sociologie doceerde aan de Freie Universität. Een van zijn doctoraatsstudenten was Rudi Dutschke, de legendarische studentenleider over wie ik al een artikel in Doorbraak publiceerde. Jaeggi had zich midden jaren 60 in de Bondsrepubliek Duitsland gevestigd, op het ogenblik dat de linkse studenten er zich begonnen te roeren.

De ondogmatische denker observeerde wat er zich rond hem aan het afspelen was en goot zijn analyse over de machtsverhoudingen in de moderne democratie in het boek Macht und Herrschaft in der Bundesrepublik (1969). ‘Heerschappij’ was voor hem een begrip dat economie, opvoeding, moraal en ideologie omvatte. Hij stelde vast dat het altijd een kleine elite was die de hefbomen van de macht in handen had, en die wezenlijkheid hoefde niet beperkt te zijn tot de burgerij zoals de studentenbeweging in haar antiautoritaire gedrevenheid meende.

Soevereine denker

Jaeggi hield zowel de conservatieven als hun linkse opposanten tegen het licht van zijn kritische benadering van het concept heerschappij en leidde daaruit af dat ook onder de zogeheten progressieven ‘conservatieve’ en onder de conservatieven verlichte geesten te vinden waren. Het boek dat bijna een half miljoen keer over de toonbank ging, was op die manier een bestandsopname van de studentenbeweging op het einde van de woelige jaren 60. Zoals het soevereine denkers wel vaker overkomt, werd Jaeggi zowel door rechts als links aangevallen.

Voor de enen was hij een ‘linkse oproerkraaier’, voor de anderen een ‘Scheißliberaler’. Jaeggi schreef zijn ervaringen over die conflictrijke periode neer in de roman Brandeis (1978). De gelijknamige ik-figuur is, zoals Jaeggi, een professor die zich ten tijde van mei 68 tussen de twee fronten bevindt: hij kiest geen partij, maar observeert. Zo voelt hij zich toch niet echt lekker tussen de demonstrerende studenten: hun enthousiasme en activisme roepen bij hem een atmosfeer op, – ‘unheimlich’, weliswaar onder andere ideologische voortekens – zoals die dertig jaar eerder in dezelfde straten van Berlijn heerste.

Actiekunst

Met die roman was de socioloog stilaan ook tot auteur gemuteerd. De scheppende microbe had hem gebeten. Tijdens de laatste jaren van zijn academische carrière deelde hij zijn leerstoel als hoogleraar met een collega zodat hij zich in zijn atelier in Berlijn-Wilmersdorf met de beeldende kunst onledig kon houden. Er vloeiden nog heel wat gedichten en prozawerken uit zijn pen, terwijl hij daarnaast met zijn ‘Aktionskunst’ voorwerpen uit het alledaagse en industriële leven in zijn sculpturen verwerkte.

Urs Jaeggi, veelzijdig en zichzelf als socioloog, schrijver en beeldend kunstenaar, overleed in Berlijn op zaterdag 13 februari, vier maanden voor zijn 90ste verjaardag.