Eergisteren hield Nederland verkiezingen voor de Tweede Kamer. Vooraf beloofden die weinig spanning. De uitslag is op het moment dat dit geschreven wordt nog niet definitief bekend. Met 37 deelnemende partijen is het lastig tellen, alleen al vanwege het uitvouwen van de grote stembiljetten. Van de vier grote steden (Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht) had Rotterdam donderdagochtend zelfs geen voorlopige uitslagen bekendgemaakt.

Woensdagavond had de rechts-liberale VVD 36 Kamerzetels, het links-liberale D66 27, GroenLinks 8, Forum voor Democratie 7 en JA21 3. Donderdagochtend was dat respectievelijk 35, 24, 7, 8 en 4. D66-lijsttrekker Sigrid Kaag heeft misschien net iets te vroeg op de tafel gedanst. Iets wat op termijn ook zo goed uitgepakt heeft voor Yves Leterme. Wanneer vraagt een journalist haar om het Nederlandse volkslied te zingen?

De ‘winnaars’: VVD, D66 en Forum voor Democratie

In de media worden drie partijen uitgeroepen tot winnaars: VVD, D66 en Forum voor Democratie. Alle drie krijgen meer zetels dan in 2017. Is dat voldoende om te ‘winnen’?

In 2017 behaalde de VVD 33 Kamerzetels. Of de partij dit jaar nu uitkomt op 35 of 36 zetels, het is altijd nog minder dan de 41 die Rutte won in 2012. Of de 38 in 1998, onder leiding van Frits Bolkestein. Het campagneteam zal het ongetwijfeld verkopen als overwinning. Een kinderhand is gauw gevuld.

D66 zou met vijf zetels groeien. GroenLinks zou halveren naar zeven. De groei van de ene partij lijkt daarmee ten koste van de andere te gaan. Blijven er twee GL-zetels over. Een van de nieuwe partijen die dit jaar de Tweede Kamer betreden, is de pan-Europese jongerenpartij Volt. Drie partijen die mikken op dezelfde doelgroep: hoogopgeleid, grootstedelijk, kosmopolitisch, milieubewust, digitaal. De hippe millennials die vier jaar geleden GL-lijsttrekker Jesse Klaver zagen als de ‘Jessias’ stapten over naar andere hypes. Roem blijkt vergankelijk. Maar in totaal is dit deel van het electoraat op peil gebleven. D66 en Volt voelen zich verbonden met de wereld, maar niet met gelijkgestemde partijen.

‘Protestpartijen’

De uiterste linkse Socialistische Partij (SP) en de op migratie rechtse Partij voor de Vrijheid (PVV) van Geert Wilders worden ‘populistisch’ genoemd. Indien dit inderdaad ‘protestpartijen’ zijn, dan lijken de respectievelijk zes en drie verloren zetels naar Forum (plus zes), JA21 (nieuw in de Kamer met mogelijk vier) en de BoerBurgerBeweging  (BBB; nieuw met één) te gaan. Fijn voor de laatste partijen, maar in totaal is dit deel van het electoraat niet wezenlijk gegroeid.

Dit geldt zelfs op microniveau. Denk, een partij die allochtone Nederlanders vertegenwoordigt, gaat van drie naar twee zetels. Die ene zetel is hoogstwaarschijnlijk voor gewezen tv-presentatrice Sylvana Simons van Bij1. Netto nog steeds drie.

Een uitzondering. De drie linkse partijen – de sociaaldemocratische PvdA, GL en SP – tellen nog maar 24 Kamerzetels. Samen evenveel als D66 afzonderlijk. Eén schrale troost voor GL: de omstreden nummer 9 op hun kandidatenlijst, die met de salafistische connecties, wordt voorlopig geen Kamerlid.

‘Historische’ verkiezingen?

Op de Nederlandse radio was vanochtend een uitspraak van VRT-journalist Ivan Ollevier te horen, die sprak van een historische uitslag, omdat Rutte nu de langstzittende premier gaat worden. Geschiedenisstudenten krijgen op het hart gedrukt om niet te gauw de geschiedenis te betrekken bij actuele discussies. Doorgaans bestaan namelijk voor beide kanten van een discussie voorbeelden uit het verleden.

Als vier nieuwe partijen – JA21, Volt, BBB, Bij1 – de Kamer betreden, heeft Nederland nu 17 partijen in het parlement. Sommigen reppen van toegenomen versplintering. Na de verkiezingen van 1918 – de eerste met evenredige vertegenwoordiging – zetelden ook 17 partijen. Daarna daalde het aantal, tot gemiddeld tien partijen. Nederland is terug bij honderd jaar geleden. Detail: in 1956 werd de Tweede Kamer uitgebreid van 100 naar 150 leden.

Totale verhoudingen constant

Vaak ziet men een tegenstelling tussen partijen die ‘gericht zijn op de wereld’ en partijen die ‘zich willen terugtrekken achter de dijken’. Ruim een decennium stond D66 voor het eerste en de PVV voor het laatste. Beide posities worden nu door meerdere partijen voorgestaan, zonder in totaal meer kiezers te vertegenwoordigen.

Alles bij elkaar is de uitslag vrijwel hetzelfde als vier jaar geleden. Sommige individuele partijen zijn gekrompen of gegroeid, maar de totale verhoudingen zijn constant. Zelfs de coalitie kan voortgezet worden, met als verschil dat D66 nu tweede partij is en het CDA derde.

Motorblok

VVD, D66 en CDA zijn het motorblok van het toekomstige kabinet. Drie centrumrechtse partijen. CDA-lijsttrekker Wopke Hoekstra gold vier jaar lang als een goede minister van Financiën. Mag hij dat blijven, of wordt vastgehouden aan de praktijk dat de tweede partij die post mag invullen? Met de huidige minister van Sociale Zaken, Wouter Koolmees, heeft D66 een geschikte kandidaat daarvoor. Als Hoekstra en Koolmees gevoel voor zelfbehoud hebben, laten ze die beker aan zich voorbijgaan. De toeslagenaffaire heeft ogenschijnlijk geen rol gespeeld op de verkiezingsdag, er loopt nog onderzoek naar.

Samen hebben de drie partijen net geen meerderheid in de Tweede Kamer. Blijft de ChristenUnie aan boord? Die verschilt hemelsbreed met D66 als het gaat om immateriële kwesties. Nu de links-liberalen gegroeid zijn, hebben ze misschien geen boodschap meer aan het in de ijskast stoppen van hun medisch-ethische standpunten.

Het verlies van drie tot vier zetels van het CDA is een afzonderlijk artikel waard. In de tussentijd vragen commentatoren zich af of dit werkelijk Hoekstra kan worden aangerekend, of dat het probleem bij de partij ligt. Goede tv-presentatoren steunen op hun redacties. Wouter de Winther, hoofd parlementaire redactie van dagblad De Telegraaf, schrijft Hoekstra nog niet af. Daags voor de verkiezingen herinnerde hij eraan dat Rutte de eerste keer als lijsttrekker ook verloor. Dat was in 2006. In 2009, na teleurstellende Europese verkiezingen, voorzag niemand dat hij het jaar daarop premier zou worden.

Houdbaarheid premier Rutte

Hoelang blijft hij dat? Nederlanders zijn pragmatisch. Tijdens een crisis stuur je de regering niet weg, eerst het probleem oplossen. Maar als corona voorbij is, is het dan nog vanzelfsprekend dat hij premier blijft? VVD-coryfee Han ten Broeke geeft Rutte IV hooguit twee jaar.

Volgend jaar zijn de gemeenteraadsverkiezingen, het jaar daarop provinciale (waarbij ook indirect de Eerste Kamer verkozen wordt). We zullen zien.