Samenvallende verkiezingen … ja, maar niet op dezelfde dag

De moeder aller verkiezingen

Het ziet er naar uit dat de Europese verkiezingen zullen plaatsvinden op zondag 25 mei 2014. Op grond van artikel 117 van de Grondwet, worden de parlementen van de Gemeenschappen en de Gewesten verkozen op dezelfde dag. De federale verkiezingen komen eraan – en nu even doorbijten – de eerste zondag die volgt op het verstrijken van een termijn die ingaat op de dag waarop de gecoöpteerde senatoren werden verkozen bij de laatste verkiezing (art. 105 Kieswetboek). Dat komt hier op neer: de gecoöpteerde senatoren werden verkozen op 20 juli 2010, wat maakt dat de volgende federale verkiezingen zijn gepland voor 27 juli 2014. Dergelijke vakantieverkiezingen ziet echter niemand zitten.

Politici laten dan ook uitschijnen dat alle verkiezingen in 2014 op dezelfde datum zullen worden georganiseerd. De federale verkiezingen worden dan maar vervroegd naar 25 mei. Dit kan bijvoorbeeld door het stemmen van een verklaring tot Grondwetsherziening in april. Dit impliceert dat het parlement ontbonden is en er binnen de 40 dagen verkiezingen komen. Alleen is er het politieke probleem dat de institutionele meerderheidspartijen geen nieuwe staatshervorming wensen in 2014 maar wel ergens op sint-Juttemis. Wat gaat er dan toch maar staan in deze verklaring tot herziening? Misschien komt er een primeur en wordt artikel 46 van de Grondwet voor het eerst toegepast. Indien de regering haar ontslag aanbiedt, dan kan de koning het parlement ontbinden, nadat de kamer daarmee heeft ingestemd.

Wat na 2014?

Maar wat gebeurt er nadien? Staat er niet in het Vlinderakkoord dat verkiezingen voortaan samenvallen? Of zit ook hier de mot in het Vlinderakkoord?

Open VLD en Sp.a zijn voor samenvallende verkiezingen, net als de meeste Franstalige partijen. In welhaast alle partijen zijn er echter dissidenten. CD&V is ‘enerzijds’ tegen en ‘anderzijds’ niet voor.

Hoe lost men dit dan op? Logisch zou zijn dat de keuze van de meerderheid van de parlementsleden wet wordt. Een andere rationele optie is dat er bij het vormen van de regering wordt afgesproken om niet aan de kieswetgeving te raken, daar hierover geen consensus bestaat tussen de partijen van de meerderheid.

Niet zo in België! Hier sluit men een compromis. Men gaat “concilier l’inconciliable”, wat inhoudt dat de samenvallende verkiezingen niet op dezelfde dag worden georganiseerd. Dat noemt men consensus-democratie.

Het Vlinderakkoord, in voetbaltermen

Titel 1.5 van het Vlinderakkoord luidt: “Met betrekking tot de organisatie van de verkiezingen”. Voortaan bedraagt de legislatuur van het federale parlement 5 jaar in plaats van 4 jaar. Voor de parlementen van de deelstaten is dit reeds lang het geval. Het principe van de samenvallende verkiezingen zal in de Grondwet worden ingeschreven. Volgens de Grondwet zullen de wetgevende federale verkiezingen, de verkiezing van de deelstaatparlementen en de verkiezing van het Europees Parlement dezelfde dag worden georganiseerd. In voetbaltermen: 0-1 voor de voorstanders van samenvallende verkiezingen.

Diezelfde Grondwet zal echter bepalen dat de duur van de legislatuur en de datum van de verkiezing voortaan tot de constitutieve autonomie van de deelstaten behoren. Dit betekent dat bijvoorbeeld het Vlaams Parlement kan beslissen de Vlaamse verkiezingen op een andere dag te organiseren. Een doelpunt voor CD&V: 1-1.

Alleen is het wel zo dat de uitoefening van de constitutieve autonomie een bijzonder decreet veronderstelt. Dit is een decreet gestemd met een 2/3 meerderheid in het Vlaams Parlement. Nu Sp.a, Open VLD en Groen voorstanders zijn van samenvallende verkiezingen is dergelijke meerderheid niet haalbaar. 1-2 voor de voorstanders van samenvallende verkiezingen.

Alhoewel. Punt 1.5.5 van het Vlinderakkoord bepaalt dat de bijzondere wet de inwerkingtreding regelt van de grondwettelijke regel van de samenvallende verkiezingen. Dergelijke wet dient gestemd door kamer en senaat met een 2/3 meerderheid en een meerderheid in de Franse en de Nederlandse taalgroep. Bovendien mag deze bijzondere wet, volgens het Vlinderakkoord, slechts worden gestemd na de Europese verkiezingen van 2014. Concreet kan dat voor deze wet pas na 25 mei 2014. Vermits het echter de bedoeling is om op die datum ook federale verkiezingen te organiseren, moet deze bijzondere wet dus gestemd door het nieuw verkozen federale parlement. Nu is de kans reëel dat er na de verkiezingen van 2014 geen meerderheid zal zijn in de Nederlandse taalgroep om deze grondwetsbepaling in werking te laten treden, nu CD&V, N-VA en Vlaams Belang tegen samenvallende verkiezingen zijn. Exit dus toch voor de samenvallende verkiezingen. CD&V scoort nog in blessuretijd. Eindstand: 2-2.

Verlengingen

Er komen verlengingen. Indien de verkiezingen in 2014 samenvallen en de legislatuur 5 jaar bedraagt, dan vallen de verkiezingen toch opnieuw samen in 2019? Dat dacht u maar. Het Vlaams Parlement is een legislatuurparlement dat niet kan worden ontbonden. Er komen dus verkiezingen voor het Vlaams Parlement in 2019. Voor het federale parlement is dit niet noodzakelijk zo. Dit parlement kan vroegtijdig ontbonden worden, bijvoorbeeld wanneer Alexander nog eens met de stekker speelt. Het Vlinderakkoord behoudt deze regel maar voegt er aan toe dat het nieuwe federale parlement dan alleen kan aanblijven tot de volgende Europese verkiezingen. Zo komen er dus ook federale verkiezingen in 2019, zelfs indien het federale parlement vroegtijdig wordt ontbonden. Alhoewel, deze laatste regel treedt pas in werking op de datum bepaald door een bijzondere wet die dient gestemd na 25 mei 2014. Kan U nog volgen? Kent U de eindstand?

Wat is een dromedaris?

Dit is dan het mooie eindresultaat. In de Grondwet zal staan dat de verkiezingen samenvallen, maar in de praktijk worden ze misschien toch op een andere dag georganiseerd. Gewezen eerste minister Gaston Eyskens stelde ooit dat een dromedaris een paard is dat door de Belgische ministerraad is gestapt. Opnieuw krijgt hij gelijk.

Hebt u, geachte lezer, het nut van dergelijk akkoord niet begrepen? Wel, dan bent u hardleers. Dit is de kern van de Belgische consensus-democratie. Een meester-loodgieter uit Vilvoorde – die weliswaar ook bijklust in raden van bestuur en het Europees parlement – stelde in zijn politiek testament dat een compromis maar mogelijk is als elke partij bereid is voor een deel haar eigen logica te verlaten, om elementen van de logica van de gesprekspartner te integreren en omgekeerd. Dit is hier perfect gebeurd. De tegenstanders van samenvallende verkiezingen hebben een deel van de logica van hun gesprekspartners – de voorstanders – aanvaard. En omgekeerd, deden de voorstanders hetzelfde.

Driewerf hoera, of toch niet?

Het resultaat is dan maar wat het is. Logisch hoeft het niet te zijn, coherent al evenmin. Het compromis werd bereikt: samenvallende verkiezingen, maar niet op dezelfde dag. Driewerf hoera!  Alhoewel. Hoe vaak lezen we niet over de kloof tussen burger en politiek. Is het te gewaagd om te denken dat het net dit soort van absurde politieke akkoorden is dat de burgers van de politiek heeft vervreemd?

<Vindt u dit artikel informatief? Misschien is het dan ook een goed idee om ons te steunen. Klik hier.>