Schurft in Schaarbeek, of de grenzen van het voluntarisme

In Brussel slapen naar schatting elke nacht tweeduizend vluchtelingen op straat. In Schaarbeek verblijven nog eens zevenhonderd mensen in ronduit erbarmelijke omstandigheden in een kraakpand. Schurft, maar ook tbc en zelfs difterie, tieren er welig. In datzelfde Brussel – en elders in dit land – flirten de temperaturen sinds enkele dagen met het vriespunt, en de winter is nog maar net in het land. Het mag dan ook niet verbazen dat Vluchtelingenwerk Vlaanderen nu een petitie #geenmensenopstraat lanceert. Dergelijke toestanden zijn een beschaafd en rijk West-Europees land inderdaad onwaardig.

Politici – van welke kleur ook – die bij de huidige situatie garen proberen te spinnen, zouden zich moeten schamen. En NGO’s en mensenrechtenorganisaties die de behandeling van vluchtelingen en kandidaat-asielzoekers in ons land aanklagen, hebben op dit moment overschot van gelijk: de beschaving stopt waar je mensen laat sterven van de kou of van ontbering, zelfs al zijn ze wellicht illegaal in het land.

Debat ten gronde

Maar los van de noodoplossingen die vandaag absoluut noodzakelijk en gerechtvaardigd zijn, kunnen we het debat ten gronde niet langer krampachtig uit de weg blijven gaan. Zuid-Europese landen willen veel strengere controles of sluiten de facto hun grenzen, terwijl de rest van Europa gemakshalve even wegkijkt. West- en Noord-Europese landen stellen met lede ogen vast dat hun gulle sociale zekerheid ook tienduizenden gelukszoekers aantrekt die maar hoogst zelden aanspraak kunnen maken op asiel. En dus komen er, steeds prominenter, andere pistes op tafel: van illegale pushbacks aan de grenzen over veel strengere asiel- en opvangprocedures tot het uitbesteden van de opvang aan niet-Europese landen.

Draagvlak

Natuurlijk klinkt een uitspraak als ‘Vol is vol’ behoorlijk sloganesk, zeker als ze uit de mond van een partijvoorzitter komt. Maar ze geeft perfect het sentiment weer dat bij een steeds groter gedeelte van de publieke opinie in dit land leeft. Zitten we echt vol? Is het per definitie onhaalbaar om desnoods nog eens tweeduizend opvangplaatsen bij te creëren, zoals vluchtelingenorganisaties nu vragen? Uiteraard niet, maar met elke nieuwe asielcrisis sijpelt het draagvlak daarvoor wel iets verder weg. En je kan politici niet kwalijk nemen dat ze dat draagvlak proberen in te schatten en daar vervolgens ook naar handelen.

Enig voluntarisme mag in de politiek niet ontbreken, maar in een democratisch model primeren finaal toch de haalbaarheid van een bepaald beleid én de wil van de meerderheid. Deze nieuwe vluchtelingencrisis botst steeds scherper met die twee uitganspunten. Enerzijds stromen er steeds meer vluchtelingen naar ons land door vanuit andere EU-landen, waardoor België anno 2022 in Europa op de zesde plaats kampeert qua asieldruk. Anderzijds is het voor Fedasil, het federale agentschap dat instaat voor de opvang, quasi onmogelijk geworden om nog gemeenten te vinden die extra opvangcapaciteit willen aanbieden. De burgers slikken het niet meer, en dan is het zeker op lokaal niveau al snel einde verhaal.

Daar komt nog eens het risico van de signaalfunctie bovenop. Hoe meer extra plaatsen je creëert, hoe groter ook de extra instroom wordt. Bevoegd staatssecretaris Nicole De Moor kon niet anders dan het deze week zelf ook erkennen: de huidige toestroom leidt tot een tekort aan opvangcapaciteit, tot te veel asielzoekers die te lang in de centra blijven en tot asielzoekers die hun geluk in verschillende lidstaten beproeven.

Consternatie alom

In Denemarken hebben ze dat al enkele jaren begrepen, en met resultaat: sinds het land – onder een linkse regering notabene – zijn asielbeleid stevig aanscherpte en tegelijk zwaar inzette op een actief terugkeerbeleid voor uitgeprocedeerde asielzoekers, is de instroom er spectaculair gedaald. Zweden zit sinds kort op dezelfde koers, en ook Italië loste deze week een stevig schot voor de Europese boeg, met de aankondiging dat het niet langer asielzoekers zou terugnemen die vanuit andere EU-lidstaten worden teruggestuurd in het kader van de Dublin-procedure. Consternatie alom op de Europese banken, en het nieuws dat Rome die beslissing alsnog introk, verandert daar weinig aan. Het signaal is duidelijk, en van een prominente lidstaat zoals Italië kan dat ook amper nog genegeerd worden. Het staat in de sterren geschreven dat andere Europese landen zullen volgen.

België blijft voorlopig, wellicht min of meer tegen beter weten in, het officiële EU-discours volgen. Zowel de cijfers als de dagelijkse praktijk op het terrein wijzen nochtans uit dat dit verdacht neigt naar struisvogelpolitiek. Bovendien dreigt de huidige chaos ook het begrip voor échte vluchtelingen nog verder te doen wegsijpelen. Hoe lang nog wil dit land zich blijven verschuilen achter een Europees beleid dat op tonnen voluntarisme en een massa hoogdravende principes steunt, maar nu vooral de menselijke ellende en de antipolitiek voedt? Politici die deze vraag nog langer uit de weg blijven gaan, dreigen in 2024 keihard door de realiteit te worden ingehaald. In Brussel, in Schaarbeek en elders te lande.