‘Drop your guns!’

Verleden maandag lanceerde Antwerps burgemeester Bart De Wever het Shield-project, een nieuw onlineplatform dat politie, bedrijven en burgers met elkaar verbindt in de strijd tegen criminaliteit en terreur. De bedoeling is dat informatie wordt uitgewisseld over ‘verdachte zaken’: bedrijven geven dat door aan de politie, en krijgen in ruil ook info en tips over bewegingen in het criminele milieu. In een verder fase worden ook verenigingen, clubs en de burger zelf bij dit netwerk betrokken.

De Wever haalde de mosterd bij de New-Yorkse politie, en liet zelfs een paar levensechte NYPD-agenten opdraven op de persconferentie. Maar het woord shield heeft nog meer in petto: het is een begrip in de wereld van de misdaadfictie. S.H.I.E.L.D. (afkorting voor Strategic Homeland Intervention Enforcement Logistics Division), duikt voor het eerst op in een Marvel-strip anno 1965, waar ene Nicholas Joseph Fury zich geroepen voelt om een groots, zwaar bewapend netwerk op te richten tegen The Empire of Evil. Noteer dat we dan nog in volle koude oorlog zitten, en de wapenindustrie gouden tijden beleeft.

Oorlogsveteranen, politielui, naast een aantal bovenmenselijke superhelden, zelfs ‘telepathische agenten’, en uiteindelijk geëngageerde burgers, bevolken dit goed gestructureerd, maar geheim netwerk waar de informatie hiërarchisch is opgeborgen in ‘levels’. Dat moet, want de grote tegenspeler, de organisatie Hydra die onder meer het monster Godzilla in dienst heeft, is niet te onderschatten en heeft overal haar tentakels, tot bij de politie en de overheid zelf.

Het idee van een grootse, alomvattende anti-misdaadalliantie van wakkere Gutmenschen groeide uit tot een echte meme, en verspreidde zich in heel de Amerikaanse misdaadliteratuur, de productie van TV-series (o.a. Marvel Agents of Shield) en een hele rist films (waaronder The Avengers, 2012), en via New-York dus tot in de Scheldestad, waar we een herboren Nick Fury aantreffen, in de figuur van Bart De Wever.

De Superman-mythe

De Marvel-strips, waarin het idee van een planetair shield tegen het Kwaad rijpte

Iedereen bottinekes aan, elke Sinjoor een beetje agent? Het idee om zo’n stedelijk veiligheidsproject te noemen naar een begrip uit de crimifictie, én te associëren met de duizend en één Amerikaanse politieseries die ons overspoelen, zal beslist de burgerzin van de Antwerpenaar prikkelen. Waw, spannend, we spelen allemaal mee in een misdaad-actiereeks, en we staan aan de goeie kant! Alleen, in TV-crimi’s vallen de doden bij bosjes, en staan ze terug op als de camera’s stoppen met draaien.

In het echte leven is dat wel even anders, en ik mag er niet aan denken dat die schietgrage New-Yorkse politiehelden, al dan niet geruggensteund door een geheime organisatie, de nieuwe rolmodellen worden van de jeugd in iets wat meer op een stadsoorlog begint te lijken. Anders gezegd: de tonaliteit zit fout, en drie weken voor de gemeenteraadsverkiezingen ruikt dit Supermanverhaal toch wel naar platte demagogie.

Natuurlijk heeft Antwerpen een probleem, en is de sociale cohesie uitermate zwak, de stad vertoont zelfs een enorme gespletenheid. Maar de kruistocht tegen het monster Godzilla scherpt het zwart-wit-denken nog aan, en verbreekt de voeling met de sociale realiteit die dikwijls grijs is.S.H.I.E.L.D. is ontsproten uit de fantasie van stripauteurs, en draagt een geur van stereotypes en mythevorming.

De transitie, vooral bij jongeren, van audiovisuele fictie naar de virtuele realiteit van de computergames is daarbij interessant. In bijna alle spelletjes gaat het om een eliminatiewedstrijd van de goeden tegen de slechten, met véél vuurwerk, waarbij allianties worden gesloten en geheime netwerken ontstaan. Schilden, schildjes en vrienden dus: het game-universum wordt model voor zoiets complex als misdaadbestrijding. Brengen we dat model op de echte wereld over, dan blijkt dit niets minder dan de oorlog van allen tegen allen, waarbij eigenlijk niemand meer te vertrouwen valt want elk schild kan geïnfiltreerd worden. Spannend, jawel, maar andermaal: dit benadert de universele paranoia. En het zal zonder twijfel ook lone wolves op ideeën brengen, lieden die zich Superman-allures aanmeten en tot het uiterste willen gaan voor de goede zaak.

Zwart-wit

Reporters

‘The Avengers'(2012)

Twee onvervalste cops flankeerden de Antwerpse burgemeester dus op de persconferentie, en dat betekent wel wat. S.H.I.E.L.D. is een typisch Amerikaans concept, stammend uit de Western-traditie, én drager van een simplistisch wereldbeeld waar iedereen mee de openbare orde handhaaft, inclusief kliklijn, en de rest bestaat uit slechteriken/verraders die moeten geëlimineerd worden.

Meteen veegt dit zwart/wit-paradigma alle grijze zones schoon waarin mensen rondlopen die op de dool zijn, een scheve schaats hebben gereden, foute vrienden hebben of teveel gespijbeld, met ouders die niet omkijken, en zo ook in de vangarmen van de Hydra dreigen te lopen. Een beetje slecht dus, of net niet goed genoeg: ook zij zijn loslopend wild. Heel de zogenaamde sociale sector, waar toch mensen hard werken voor weinig geld om het afval van de samenleving weer op de sporen te krijgen, heeft geen enkele reden van bestaan meer in de wereld van Captain America, de Avengers, en de Fantastic Four. Erop en erover, Duterte zal nog school maken.

De strategie waarbij de overheid, uit onmacht of massapsychologische berekening, inspeelt op angstgevoelens om burgers, verenigingen, bedrijven, kortom alle geledingen van het sociale leven te mobiliseren in een oorlog tegen hét kwaad, is zonder meer fascistisch. Daarom vind ik dat Jinnih Beels een punt heeft: ‘Eerst heeft dit bestuur de wijkteams van de politie afgebouwd. Nu legt het de verantwoordelijkheid van de wijkagent bij de burger’. Voor de rest is dit vooral een window-dressing-operatie om de aandacht af te leiden van het Stroomplan –het Antwerpse actieplan tegen de drugshandel- dat van geen kanten werkt.

De onbeheersbare criminaliteit, met de Antwerpse drugstrafiek als zenuwknoop, mag geen alibi zijn om iedereen mee te sleuren in een dolle Rambofilm. Als burger ben ik begaan met de veiligheid van mezelf, mijn naasten en mijn medeburgers, maar ik voel me niet geroepen om in mijn vrije tijd voor flik te spelen of mijn buurman te bespioneren, elk zijn job. We betalen belastingen, veel zelfs, -we staan wereldwijd aan de top inzake overheidsbeslag-, en het blijft een prangende vraag waarom de belastingheffer ons opzadelt met slechte wegen, treinen die niet rijden, verouderde scholen, elektriciteitsonderbrekingen, de laagste pensioenen, en dus ook een onveilige publieke ruimte.

Grappig detail: de dag na de voorstelling lag het digitale Shield-platform al plat wegens een cyberaanval. Vermoedelijk grapjassen die het gewoon eens wilden uittesten. Of zaten er teveel enthousiaste Sinjoren tegelijk op de site? Van Marvel dus terug naar de realiteit: yes, this must be Belgium.