De Europese Centrale Bank (ECB) verhoogde de afgelopen maanden stelselmatig de rente, als middel tegen de hoge inflatie. De kleine spaarder ziet die renteverhogingen niet of zeer matig op zijn spaarboekje. De onvrede groeit. De meeste banken zijn overigens niet erg happig om te reageren op vragen over hun rentebeleid op spaarrekeningen.

Een lezer van Doorbraak voelde zich bestolen. De banken steken volgens hem de hogere rente op spaarrekeningen in eigen zak. De boze lezer noemde dat grote diefstal. ‘Het is altijd zo geweest dat als de marktrente stijgt, de rente op de spaarboek stijgt. Maar vandaag niet meer. Nu moet je een nieuwe rekening openen en je gelden overboeken. Wie weet dit? Wie doet dit?’ aldus de boze lezer.

Magere reacties

Navraag bij alle banken, enkele professoren bankenrecht, enkele gespecialiseerde advocaten, de toezichthouder FSMA en de belangengroep van de financiële instellingen Febelfin leverde een nogal magere oogst op qua reacties. De vragen waren ten eerste of dit verhaal klopte en of dat normaal is? Is dat een commerciële beslissing of zijn er regels die dit verbieden of juist toelaten?

Op de vraag of de spaarder dus een andere rekening moet openen om te genieten van hogere rente kwamen maar twee echte antwoorden, namelijk van KBC en Argenta. Bij geen enkele andere bank vond de woordvoerder of persvoorlichter het nodig te reageren. Daarom behandelen we hier eerst de vraag of het niet doorrekenen van de hogere rente een commerciële beslissing is en of er regels bestaan die dit verbieden of juist toelaten?

Professor bankenrecht Reinhard Steennot van de UGent antwoordde het volgende: ‘In principe zijn banken vrij om de rente vast te stellen, die aan een bepaalde rekening is verbonden. Zij kunnen dan ook vrij bepalen of ze de rente verhogen. Op het principe dat banken de rente vrij vaststellen, bestaan evenwel uitzonderingen voor gereglementeerde spaarrekeningen (spaarrekening waarvan de interesten zijn vrijgesteld van roerende voorheffing ten belope van 980 euro). Deze regels gelden niet voor niet-gereglementeerde spaarrekeningen (daar zijn banken dus volledig vrij, maar zijn de interesten dan wel onderworpen aan roerende voorheffing).’

Dus voor de klassieke spaarboekjes zijn er inderdaad regels die banken moeten respecteren. Voor andere spaarproducten is de markt vrij en moet de spaarder bovendien rekening houden met de belastingen (roerende voorheffing) op zijn rendement.

Regels

Welke regels moeten de banken volgen? ‘Wat gereglementeerde spaarrekeningen betreft gelden een reeks voorschriften, zoals de verplichting om met een basisrente en een getrouwheidspremie te werken (met o.a. bepaling van een maximale basisrentevoet). U vindt deze terug in artikel 2 van het KB/WIB 1992.’ Wat de commercialisering betreft, kan de lezer terecht op de volgende webpagina. Ook de website inzake financiële educatie wikifin.be van de FSMA kan helpen volgens professor Steennot.

Bij de toezichthouder op de banken en beleggingsinstellingen FSMA, antwoordde woordvoerder Johan Corthouts het volgende: ‘De banken hebben de rente op hun bestaande spaarrekeningen verhoogd. Daarnaast hebben ze ook nieuwe spaarrekeningen gelanceerd, met een hogere rente. Het beleid inzake rente op spaarrekeningen is een commerciële beslissing van de banken.’

FSMA geeft op zeer eufemistische wijze dus toe dat de bestaande spaarrekeningen een hogere rente kregen, maar dat die misschien niet de verhogingen van de ECB volgde. De banken hebben volgens FSMA ook ‘nieuwe’ spaarrekeningen met hogere rente gelanceerd. De lezer moet hierbij goed nakijken of dat zoals professor Steennot aangaf gereglementeerde of niet-gereglementeerde spaarrekeningen zijn. Met uiteraard het addertje van de roerende voorheffing in het achterhoofd. Wellicht is de hogere rente dus een compensatie van die roerende voorheffing, maar dat kan enkel de betrokken bank zelf uitleggen.

Febelfin

Bij de beroepsvereniging Febelfin reageerde Isabelle Marchand als volgt: ‘De manier waarop banken omgaan met de vertaling van de marktrente/rente bepaald door de ECB en de vertaalslag naar hun commercieel beleid is verschillend van bank tot bank’. Volgens Marchand gebeurt de vertaalslag ‘in functie van de totale effectieve balans en commerciële politiek van de bank’. Daarmee suggereerde ze dat andere redenen meespelen dan puur commerciële.

Zo verwijst haar opmerking over de ‘effectieve balans’ hoogstwaarschijnlijk naar de reserves die banken van de ECB moeten aanhouden sedert de bankencrisis in 2008. ‘Het staat elke bank vrij om te bekijken welke rentevoeten zij aanbieden, in lijn met hun commercieel beleid’ aldus Marchand.

KBC en Argenta

De banken zelf blonken uit in negeren. De twee die wel reageerden, waren duidelijk. Ilse De Muyer van KBC deelde mee dat KBC de rente verhoogde voor bestaande rekeningen. ‘Alle particulieren die klant zijn bij KBC genieten vanaf 8 januari 2023 van een hogere basisrente en een hogere getrouwheidspremie op hun bestaande gereglementeerde spaarrekeningen. De nieuwe tarieven gelden ook voor nieuwe spaarrekeningen.’

Christine Vermylen van Argenta lichtte toe dat de nieuwe spaarrekeningen niet noodzakelijk nieuwe producten zijn. Door de verplichte minimale spaarrente op spaarboekjes verkoos de bank tijdelijk voor het bevriezen van de mogelijkheid om een spaarboekje te openen.  ‘Voor de Gereglementeerde Spaarrekeningen zijn er regels dat de aangeboden rente (basisrente en getrouwheidspremie samen) minstens 0,11 procent moet zijn.’ Volgens die uitleg zou de bank in theorie verlies maken op die spaarrekeningen. Banken zetten de opgehaalde spaargelden echter normaal niet uit bij de ECB. Ze lenen die tegen hogere rente uit in de vorm van leningen.

Groeirekening

‘Het is niet zo dat de Groeirekening (onze spaarrekening met hogere rente) een nieuw product is. Er waren al Groeirekeningen met een bestaande portefeuille. Maar door de lage rente-omgeving kon je dit product niet meer openen bij Argenta. De 0,11 procent die Argenta betaalde op de gereglementeerde spaarrekening was immers al hoger dan de marktrente. Maar sinds 1 februari 2023 gaat dit opnieuw en deze biedt inderdaad een iets hogere rente. Dat is ook een gratis rekening die je heel snel kan toevoegen via bijvoorbeeld de app. De Groeirekening kan gebruikt worden voor geld dat klanten nu extra willen sparen.’

Voor de niet-gereglementeerde spaarrekening zag Argenta ook geen probleem. Overboeken naar nieuwe spaarrekeningen om in aanmerking te komen voor de hogere rente zou onnodig zijn. ‘De rente op onze andere spaarrekeningen is ook verhoogd, dus klanten die daarop geld hebben staan, kunnen dit ook gewoon laten staan.’ Vermylen voegde er wel aan toe: ‘Voor het overige behoort het tot de commerciële vrijheid van de banken hoe zijn hun productgamma binnen de spaarrekeningen inrichten, al zijn er ook nog regels rond de voorwaarden die je kan stellen.’

Opletten

De conclusie is dat de spaarder dus moet opletten. Ofwel is een spaarrekening een gereglementeerde spaarrekening, met wettelijke minimale rente en getrouwheidspremie. Ofwel is het een niet-gereglementeerd product en dan moet hij uitkijken. Voor de commerciële voorwaarden en voor de onroerende voorheffing op zijn rendement. Het gevaar is dus dat spaarders denken dat banken hen verplichten hun spaargeld van klassieke spaarboekjes op nieuwe commerciële spaarrekeningen over te boeken om hogere rente te genieten. Daarbij verspelen ze wel een aantal voordelen en beschermingen.

Economen zullen bovendien zeggen dat als de rente lager is dan de inflatie, de koopkracht van het spaargeld plus rente na een jaar lager zal zijn dan het jaar voordien.