Solidariteit & Burgerschap, de Siamese tweeling

Door een onverwachte tip van een onverdachte bron spendeer ik er nog eens 1,70 euro aan want uit principe lees ik haar enkel nog gratis bij de lunch in de bistro: De Morgen. Er staat een artikel in van emeritus professor sociologie Mark Elchardus met als titel ‘De Verlichtingswaarden zijn weer een gevechtssport geworden‘ en dat zal dienen als inspiratiebron voor mijn tekstje ‘Solidariteit & Burgerschap’, huiswerk ‘begrijpend lezen’ voor mijn leerlingen.

Wakker worden

Mijn pupillen zetten er deze keer stevig de pas in van Atlas naar Park Spoor Noord. Het miezert en de vuile straat die we altijd nemen is vandaag ronduit smerig. We lijken wel acteurs in een B-film: daar staat een man te braken tussen twee geparkeerde auto’s en een beetje verder zit weer dezelfde bende zich rond een tafel wakker te zuipen, dit keer onder een gigantische flinterdunne plastic zak die golft door de wind.

Mijn muesli protesteert, mijn leerlingen zijn gedegouteerd: ‘Waarom is deze buurt zo vuil en zijn andere wijken van Antwerpen zo netjes? Waarom werken zoveel mensen niet? Waarom drinken die ’s morgens al bier?’’ Veel waaromvragen, het antwoord is veelzijdig, het woord ‘burgerschap’ ligt bijzonder brak in mijn mond.

Solidariteit in het sardienenblik

Ze lezen om beurt stukken voor uit hun huiswerk, ik leg onbekende woorden uit, we bespreken de inhoud: ‘Solidariteit is samenleven als gelijken, zoals samenleven met je broers en zussen. Solidariteit betekent: geven om elkaar, zoals broers en zussen, ook al maak je er soms ruzie mee. Met wie allemaal moeten wij ons solidair voelen? En waarom? Sommigen willen dat álle mensen onze broers en zussen zijn en dat kan niet.’ Solidariteit? Iemand? Solidarność?’ Niemand zegt ‘aha’.

Ik vraag hen om een verhelderend voorbeeld voor te lezen: ‘Het lukt niet om alle vluchtelingen in de wereld hier in Vlaanderen te laten wonen. Waarom niet? Omdat mensen niet voor iedereen wereldwijd dezelfde liefde voelen zoals ze voelen voor een zus of een broer. We voelen voor sommigen een beetje meer liefde dan voor anderen. Dat is normaal. Zo is de mens.’

Ook ‘wereld’ is vreemd maar gelukkig zijn Google en smartphones verplicht in mijn les. Er zijn 60 miljoen vluchtelingen wereldwijd. ‘Zijn wij met 60 miljoen, lerares?!’ Ja, die info is een bommetje. Ze grappen over hoe we hier als sardienen naast elkaar zouden moeten rechtstaan, Park Spoor Noord zou geen park meer zijn en ze knikken dat ze niet iedereen in dat sardienenblik even aardig zullen vinden. Niets menselijks is ons vreemd.

‘Vandaag zoeken velen naar solidariteit. De mens voelt spanning als hij solidair is want hij voelt een plicht om alle mensen te helpen, wat strijdt met zijn gevoel om ook dichtbij zijn eigen volk te blijven’, zo lezen ze verder. Nabijheid en afstand, die spanning snijdt ons allemaal.

Mensen maken wetten

Ze declameren staccato: ‘Wij, burgers, hebben zowel rechten als plichten. Als we iets krijgen dan geven we iets terug. Anders zijn we niet in balans. Nieuwe Vlamingen krijgen van Vlaanderen vrede, een nieuw land, een huis, eten, drank, een nieuwe taal, school, werk. Nieuwe Vlamingen geven iets terug aan Vlaanderen: ze leren en respecteren de taal, de wet, de cultuur, ze gaan naar school, zoeken werk, werken en respecteren de nieuwe broers en zussen.’

Van solidariteit naar burgerschap is een kleine stap voor de mens maar dat blijkt hier een zinsbegoocheling. Elke burger wordt geacht de wet te kennen maar deze burgers kennen het woord ‘wet’ niet. Gekeuvel over hun land van herkomst maakt duidelijk dat voor de meesten Allah en de wet één en hetzelfde zijn. Hier in België organiseren mensen de samenleving, mensen maken wetten. Ik schrijf op mijn notebook ‘God’, ‘Allah’, ‘Jahweh’ en trek er een kruis over. ‘Die maken hier geen wetten’, voeg ik eraan toe, ‘en het Vliegend Spaghettimonster ook niet.’

Wie betaalt de leraar?

We maken een laatste zijsprong. ‘Wie betaalt hier de solidariteit? België? België is gewoon een woord, een woord heeft geen geld, iemand stopt daar geld in. Wie?’ Hashmat(*) snapt niet waar het over gaat. ‘Jij hebt twee kinderen, Hashmat, en die gaan naar school. Wie betaalt de leraar?’ ‘Ik’, antwoordt hij. Ik sta perplex. ‘Ik betaal 50 euro voor de bus.’ ‘Ja, dat is voor de buschauffeur. Maar wie betaalt de leraar?’ Adela(*) kent het nummer: ‘Het zijn mensen die werken.’  Het werkwoord is gevallen. ‘Inderdaad. Alle werkende hetero’s, homo’s en lesbiennes van vorige week betalen de leraar van jouw kinderen. Dát is solidariteit.’

Mijn leerlingen willen werk. Geen werkbaar werk, Kris, gewoon werk. Ze willen niet worden gepamperd. Wie wel?! Mensen die te lang te veel moeten ontvangen worden brakende burgers. Mijn inburgeraars zijn verstandig, trots, grappig en sportief en praten gretig Nederlands.

Dankzij Facebook zal de workshop evolueren naar een duurzaam traject: samen dingen doen met locals want integratie is permanent én wederkerig.

(*) Alle namen zijn gewijzigd om privacy redenen