Spaanse rechtsstaat onder zware druk

Bij de Spaanse conservatieve regeringspartij Partido Popular (PP) is het alle hens aan dek. Sinds het gros van de Catalaanse onafhankelijkheidsbeweging zich verzamelde onder de noemer ‘Junts pel Sí’ of ‘Samen voor Ja’, zijn in Madrid de alarmbellen afgegaan. Het gevolg is een repressieve houding waarbij alle middelen goed zijn om de Catalanen in het gareel te houden.

De Wet

De PP hamert sinds jaar en dag op het respecteren van De Wet. Wanneer dezelfde partij haar absolute meerderheid in het parlement gebruikt om wetten à la carte aan te nemen, verliest ‘de wet’ haar legitimiteit. Voorbeelden zijn de Muilbandwet, een wet die de vrije meningsuiting verder beteugelt en tegenstand kent van de volledige oppositie, het maatschappelijke middenveld … Een andere is de kaderwet voor het onderwijs, die elke keer wijzigt wanneer er een regering van andere kleur aantreedt. In het geval van de PP houdt dit in dat een belangrijke rol weggelegd wordt voor katholieke godsdienst en dat de minderheidstalen worden gemarginaliseerd. Door de voortdurende – partijpolitiek geïnspireerde – onderwijshervormingen is er ook geen continuïteit in het onderwijs, dat al te kampen heeft met een grote uitval.

Madrid weigert dialoog

Toen de Catalaanse regering vorig jaar een referendum of volksraadpleging legaal probeerde te houden, was het unanieme antwoord van Madrid (PP, PSOE, Ciudadanos, UPyD): nee, nee en nog eens nee. De Catalanen hebben hierbij alle legale mogelijkheden uitgeput. ‘Hadden wij maar een David Cameron!’ zuchtten ze. Toen Artur Mas met steun van het Catalaanse parlement dan toch een officieuze volksraadpleging hield, dreigde Madrid met ‘De Wet’. Zo wordt een politieke discussie nodeloos gejuridiseerd. Madrid negeerde de volksraadpleging en hield vol dat deze niet plaatsvond. Toch besloot de Spaanse regering Artur Mas en twee andere Catalaanse regeringsleden te vervolgen. Toen duidelijk werd dat de openbare aanklager van Catalonië geen onwettelijk optreden zag in het optreden van Mas en co, trad hij onder druk af en werd door de regering een andere openbare aanklager benoemd, die plots wel redenen zag voor verder onderzoek. Momenteel loopt het onderzoek nog en zou men wachten met de vervolging tot na de Catalaanse verkiezingen, om Artur Mas geen martelaarsrol te gunnen.

Grondwettelijk Hof

De Catalanen zijn het gepolitiseerde gerecht al langer moe. Het Grondwettelijk Hof spant ongetwijfeld de kroon als partijpolitiek instrument. De voorzitter ervan is een oud-lid van de Partido Popular en schreef anti-Catalaanse pamfletten voor haar denktank. Het is ook dat Hof dat het autonomiestatuut van Catalonië snoeide op vraag van de PP, een statuut goedgekeurd door een referendum en door de Spaanse en Catalaanse parlementen. Sinds de PP aan de macht is, trok ze met zo goed als elke nieuwe Catalaanse wet naar het Grondwettelijk Hof, dat die automatisch schorst op vraag van de regering. Of het gaat over commerciële openingsuren in Catalonië of een onbeduidende belastingheffing: alles wordt aangevochten. Aangezien uitspraken gemiddeld drie tot vier jaar op zich laten wachten, paralyseert de Spaanse regering daarmee de werking van de Catalaanse regering en het Catalaans parlement, die zichzelf daardoor herleid zien tot een administratief uitvoerende succursale van Madrid. De Spaanse regering gaat nu nog een stap verder met het Grondwettelijk Hof.

Artur Mas aangeschoten wild

Op een persconferentie vorige dinsdag kondigden de woordvoerder van de conservatieve regering en de kandidaat van de PP voor Catalonië samen aan dat de regering in sneltempo een wet zou aannemen om de bevoegdheden van het Grondwettelijk Hof te hervormen. De verkiezingskandidaat van de PP liet niets aan de verbeelding over: ‘Dit is een duidelijke boodschap voor zij die Catalonië van Spanje willen scheiden: het is gedaan met lachen.’ Daarmee maakte de PP duidelijk dat ze het Grondwettelijk Hof wil hervormen enkel en alleen maar om Artur Mas te kunnen pakken. Daarmee geven ze ook aan niet te begrijpen dat het niet over Artur Mas gaat, maar over miljoenen Catalanen: meer dan 80% wil een referendum over onafhankelijkheid.

De PP wil het Grondwettelijk Hof de macht geven om elke politicus die zijn uitspraken niet respecteert, te beboeten en uit zijn of haar functie te ontzetten. De regeringspartij lijkt daarbij te vergeten dat de regering zelf de eerste is in het niet respecteren van uitspraken. Aangezien de voorzitter van dit hof echter een oudgediende is van de PP, weten de conservatieven dat ze niets hoeven te vrezen. Het gerecht kan nu al perfect politici vervolgen die aan hun wettelijke verplichtingen verzaken. Door die macht nu ook aan een politiek benoemd Grondwettelijk Hof te geven, gaat het verder met de politisering van het gerecht. Verschillende grondwetsspecialisten, waaronder één die meeschreef aan de grondwet, gaven al aan bezorgd te zijn over deze politisering en daarmee verdere aantasting van de legitimiteit van het Grondwettelijk Hof.

Het gaat ook over een electorale zet. Dat de electorale tegenkandidaat van Artur Mas deze hervorming aankondigt, is ongezien. Bovendien zal de PP deze wet in spoedprocedure en unilateraal laten aannemen in een ‘verzamelwet’, waarbij alle democratische en legale ‘checks and balances’ worden uitgeschakeld . De bedoeling is dat de wet van kracht wordt op 29 september, twee dagen na de Catalaanse verkiezingen. Op deze manier wil de PP Artur Mas, indien hij door het nieuw verkozen Catalaanse parlement verkozen wordt, onmiddellijk uit zijn functie kunnen zetten wanneer hij zou doorgaan met het stappenplan naar onafhankelijkheid. De Partido Popular weigert zo een politieke kwestie aan te pakken, gedragen door een immense meerderheid van de Catalanen. In plaats daarvan politiseert de PP alsmaar meer het gerecht. Het principe van de scheiding der machten moet wijken voor de Spaanse eenheid en de wil van de Partido Popular.