Spanje onbestuurbaar?

Spanje hield gisteren algemene verkiezingen voor Kamer en Senaat, ook wel de Cortes genaamd. De peilingen hadden het belangrijkste al aangekondigd: het einde van het Spaanse tweepartijenstelsel. De peilingen gaven misschien wel correct de trends aan, maar leken niet aan te geven dat het voor Madrid absolute horrorscenario bewaarheid zou worden: zowel links als rechts kunnen geen stabiele meerderheid vormen. Het enige alternatief? Een Spaanse Große Koalition.

Einde tweepartijenstelsel

Na de dictatuur werd de Spaanse electorale geografie zo ontworpen dat het een stevige basis moest vormen voor een stabiel tweepartijenstelsel. Daar is nu een eind aan gekomen. Zowel de conservatieve Partido Popular (PP) als het sociaaldemocratische PSOE kregen de factuur gepresenteerd van jarenlang slecht economisch beleid en een algemeen klimaat van corruptie. De Spanjaarden hadden er genoeg van en stemden massaal voor de twee alternatieven Podemos en Ciudadanos, die beiden ineens nationaal doorbraken met samen 36% van de stemmen. De PP en PSOE krijgen samen nog net de helft van de stemmen. Zoals verwacht werden de rechtstreekse concurrenten van Podemos en Ciudadanos van de kaart geveegd. Enkel de oud-communisten van Unidad Popular (Volkseenheid) slagen erin 2 zetels te vrijwaren.

Ciudadanos stelt teleur

Na de steile opgang van Podemos in 2014 – op een bepaald moment stond deze hoogst genoteerd in de peilingen – en de spanningen rond de Catalaanse onafhankelijkheidskwestie, werd in de Spaanse media het alternatief voorgesteld: Ciudadanos. De partij, afkomstig uit Catalonië, stelt zich voor als liberale en unionistische centrumpartij en hoopte hiermee stemmen af te pikken van zowel PP als PSOE. Het kon rekenen op steun van het economische establishment en de massamedia. Het bracht een voortreffelijk parcours in politieke marketing, maar was ook niet gespeend van enig opportunisme. Zo stemde de partij in het Catalaanse parlement steevast samen met de Partido Popular. Dat lijkt hen nu parten te hebben gespeeld. Terwijl de peilingen hen 60 tot 70 zetels gaven, gaan ze nu naar huis met 40, de verrassing van deze verkiezingen. Teleurstelling heerste dan ook in de rangen van Ciudadanos. Ze gaven gisteren al aan geen enkele coalitie te zullen steunen.

Podemos grote winnaar

De partij die daar het meest voordeel uit heeft gehaald, is Podemos. De peilingen gaven sinds een jaar een dalende trend aan voor dit linkse alternatief steunend op de Indignados-beweging. Het lijkt er dus op dat de kiezer toch voor de antibesparingsretoriek is gegaan. Het succes van Podemos is vooral te vinden in de grootsteden en de regio’s met nationale minderheden, logisch gezien Podemos staat voor meer decentralisatie.

Links noch rechts hebben duidelijke meerderheid

Indien we alle rechtse partijen samentellen, krijgen we 178 zetels tegenover 172 zetels voor links. Dat is echter zonder de gevoeligheden gerekend van de nationalistische partijen. In concreto kan er langs beide zijden geen meerderheid gevormd worden zonder Catalaanse nationalisten. Gezien de huidige gespannen situatie in Catalonië is dat uiterst moeilijk. Mocht links een meerderheid kunnen opbouwen met de regionale partijen, wat historisch steeds makkelijker ging dan met de meer centralistische PP, dan krijgt het af te rekenen met een absolute meerderheid van de PP in de senaat. De verdeelsleutel van de Spaanse senaat is immers gebaseerd op een territoriaal proportionele verdeling, wat een duidelijk voordeel geeft aan landelijke gebieden, die overwegend op PP en ook PSOE stemmen. De PP kan het een links-regionalistische regering dus knap lastig maken, met een blokkeringsmeerderheid voor territoriale zaken en bij een hervorming van de grondwet, wat nu net dat is wat vele regionale partijen willen.

De Partido Popular zou een eveneens krappe meerderheid kunnen vormen met de rechtse regionale partijen, maar zou dan moeten onderhandelen met Democràcia i Llibertat (Democratie en Vrijheid – DiL) de naam waaronder de centrumrechtse coalitie van Catalaans minister-president Artur Mas opkwam bij deze verkiezingen. Gezien de hoge spanningen rond Catalonië tussen PP en DiL, is dit ook zo goed als uitgesloten.

Regering van nationale eenheid?

Het scenario dat voor de meeste Spanjaarden onwezenlijk is, lijkt dan ook de enige mogelijke optie: een regering van nationale eenheid. Een coalitie van de Partido Popular en de PSOE is het enige scenario dat voor een stabiele regering kan zorgen. Voor zowel PP als PSOE is dat slecht nieuws: enerzijds willen ze zich steeds voorstellen als het ‘enige alternatief’ voor elkaar en anderzijds zien ze zich dan door de oppositie veroordeeld als de ‘oude door corruptie geplaagde kaste’. Vele andere mogelijkheden zitten er echter niet in.

Wat nu?

Het vormen van een regering hangt in Spanje nauw samen met het benoemen van de eerste minister: wanneer een kandidaat op het einde van de rit een eenvoudige meerderheid behaalt, kan deze een regering vormen. Dat houdt m.a.w. in dat een eerste minister gewoon meer stemmen voor dan tegen moet halen, waarbij dus ruimte kan gegeven worden door andere partijen die zich onthouden. Dat is echter nog geen basis voor een stabiel regeringsbeleid. Indien geen stabiele meerderheid gevonden wordt om wetten te stemmen, is het een maat voor niets.

Voor de Spaanse koning Felipe VI wordt dit zijn eerste regeringsvorming, waarbij hij officieel de kandidaat moet voorstellen. Verwacht wordt dat hij dat zal doen op 13 januari, wanneer de Spaanse Cortes opnieuw gevormd worden. Huidig eerste minister Mariano Rajoy heeft al aangegeven een regering te willen vormen. Indien koning Felipe twee maand na de eerste poging geen meerderheid vindt voor een kandidaat eerste minister, worden automatisch nieuwe verkiezingen uitgeschreven.