Staat Groot-Brittanië op springen?

Op 5 mei verkoos de Schotse bevolking voor de vierde maal sedert de oprichting ervan in 1999 haar eigen parlement. De eerste keer won Labour 43 % van de zetels en vormde samen met de Liberaal-Democraten een regering. Vier jaar later moest het socialistische Labour pluimen laten, maar de Schots-nationalistische SNP verloor ook stemmen en zetels. De coalitie werd voortgezet. In 2007 stak de SNP Labour echter voorbij en haalde één zetel meer; een politieke aardverschuiving in het traditioneel erg Labour-gezinde Schotland. SNP-leider Alex Salmond leidde daarna een minderheidsregering en moest dossier per dossier steun zoeken bij de oppositiepartijen. De belofte om een referendum over Schotse onafhankelijkheid te houden, kon Salmond niet uitvoeren.

Enkele maanden geleden leidde Labour weer stevig in de peilingen. De partij was intussen in Londen in de oppositie terechtgekomen en de wereldwijde economische crisis leek het geloof in een succesrijke Schotse aanpak uit te hollen. De Royal Bank of Scotland kon maar met moeite worden gered door de uitgifte van nieuwe aandelen die werden opgekocht door de Britse overheid, die daardoor voor 70 % eigenaar werd. Een symbolische klap in het Schotse gezicht.

Maar Alex Salmond bleek een formidabele campagnevoerder en behaalde een historische zege die zijn partij een zetelmeerderheid opleverde, met zowat 45 % van de stemmen. Vooral de Liberaal-Democraten, jarenlang ijzersterk in de Hooglanden, zakten diep weg.

‘Naargelang de campagne vorderde kregen Schotse thema’s steeds meer belang en we voelden dat we erg goed gingen scoren’, vertelt Alyn Smith, een van de twee Europese parlementsleden voor SNP, aan Doorbraak. ‘U moet weten dat het Schotse kiessysteem zo werd uitgebouwd dat het erg moeilijk is een zetelmeerderheid te behalen. Dat maakt onze zege nog indrukwekkender.’

De voorbije vier jaar kon de SNP zich nog verschuilen achter het feit dat ze over geen parlementaire meerderheid beschikte en voortdurend compromissen moest sluiten. Nu draagt ze de volle verantwoordelijkheid voor het beleid. ‘Tijdens de vorige legislatuur kampten we met een cijfermatig probleem. Nu staan we voor het institutionele probleem dat het Schotse parlement over te beperkte bevoegdheden beschikt’, tekent Smith de nieuwe situatie. Hij legt het verschil uit tussen ‘devolution’ en ‘onafhankelijkheid’. ‘In een onafhankelijk Schotland beslissen we zelf welke bevoegdheden we naar ons toetrekken en welke we delen met anderen. Devolutie betekent dat Westminster, het Britse parlement in Londen, beslist wat we mogen doen en wat niet.’

De conservatieve regering Cameron werkt momenteel aan een wet die meer macht geeft aan het Schotse parlement. Smith daarover: ‘Wij zullen elke uitbreiding van onze autonomie met beide handen grijpen, maar het blijft allemaal beperkt. Ooit werd de slogan gelanceerd ‘devolution will kill nationalism’. Londen hoopt onze honger naar zelfbestuur te stillen met kleine brokjes. Maar de verkiezingen leren dat het omgekeerde het geval is. Hoe meer bevoegdheden we krijgen, hoe meer we die willen uitbreiden.’

Salmond wil tegen het einde van de legislatuur dan toch een referendum organiseren over Schotse onafhankelijkheid. ‘Tegen dan zullen we de Schotten moeten overtuigen dat we die stap moeten zetten. Vandaag staat zo’n 35 tot 40% al achter die optie. Alle media in Schotland, stuk-voor-stuk unionistisch, proberen de bevolking al 300 jaar wijs te maken dat zo’n keuze een vergissing zou zijn. Maar de geesten keren’, klinkt Smith optimistisch. Volgens hem zijn vooral de jongeren gewonnen voor volwaardige zelfstandigheid.

Hoe moet een en ander in z’n werk gaan als de Schotten in 2015 dan toch voor de onafhankelijkheid kiezen? ‘Dan vormen wij een commissie en Londen doet hetzelfde. Die werken de praktische regelingen uit.’ Wat als Londen weigert? Smith: ‘Wie de Schotten een beetje kent, weet dat snel 100 % van de bevolking voor onafhankelijkheid zal kiezen als de vrije wil van ons volk door Londen zou worden genegeerd. Trouwens, al sedert Churchill zeggen alle Britse premiers dat ze zo’n keuze afkeuren, maar wel zouden respecteren.’