Het coronavirus blijft ons verrassen en blijkt over een soort intelligentie te beschikken die op elke menselijke strategie een passend antwoord heeft. Wat ik vroeger al opperde: we kunnen nog wat leren van dit beestje inzake ratio, snelheid en flexibiliteit. En hopelijk doén we dat ook. De natuur daagt ons uit en noopt tot creativiteit. Blijven we bij de pakken zitten of vervallen we in routines, meer van hetzelfde, dan verdienen we niet beter dan van deze aardkloot te verdwijnen.

In de tweejarige historiek van de coronapandemie is er leergeld betaald door bewindvoerders, dat is onvermijdelijk. Autoritaire figuren zoals Donald Trump en Boris Johnson minimaliseerden het fenomeen aanvankelijk, en/of wezen naar de Chinezen als zondebok. Regeringen met een zwakker profiel – zoals de Belgische en de Vlaamse – zochten in allerijl een toevlucht bij wetenschappelijke experten, in casu virologen en epidemiologen. Ook dat is normaal als je iets op je ziet afkomen waar je als bewindsvoerder geen benul van hebt.

Pek en veren

We zijn nu twee jaar verder en effectief zijn het in België nog altijd de experten die de dans leiden, met een beleid dat weinig meer doet dan à la carte voorstellen eruit pikken om zo min mogelijk onrust te veroorzaken. Dat lukt niet, mensen komen op straat, enkele dissidente wetenschappers zoals Lieven Annemans stellen de virocratie aan de kaak en worden aansluitend met pek en veren in de woestijn gestuurd.

In alternatieve media als Doorbraak kregen deze stemmen wél een forum, maar de mainstream pers gedroeg zich opvallend conform de pensée unique die door het beleid en zijn experten werd ingefluisterd.

Sciëntistische mandarijnen

Het probleem is namelijk, dat deze experten zich in een machtspositie nestelden en ook een puur virologische kijk op heel de kwestie afdwongen. Voor de viroloog zijn er alleen virussen en maatregelen om ze niet te laten overspringen. Zoiets heet een tunnelvisie: de expert weet veel van één ding, maar zijn horizon is beperkt. Dat is het typische specialisatiesyndroom, dat soms autistische trekjes krijgt. Het is dan uitkijken geblazen. Als uw automotor het laat afweten, dat krijgt een goede garagist hem snel aan de praat, maar zet zo iemand niet in een Raad van Wijzen bij een nationale crisis, of de voorstellen gaan alleen nog over remmencontrole, propere bougies en olie verversen.

Het is grappig én verontrustend hoe ‘viraal’ de virologen zich zelf gingen opstellen, vanuit hun eigen overlevingsdrang en expansieve logica. Hun sanitaire focus werd een machtsinstrument en een duurzame levensverzekering. Ze hebben zich ontpopt tot sciëntistische mandarijnen, jammer genoeg van het oneetbare soort. Een fenomeen als Marc Van Ranst is daarvan het prototype. Hij was al in een vorig leven griepcommissaris, maar rook in 2019 aan de vooravond van de pandemie zijn kans als wetenschapper-expert en domineerde vanaf dan de media. Een machtsgreep die hij tien jaar eerder bij de varkensgriep al eens toepaste en zelfs haarfijn beschreef in buitenlandse colloquia.

Naast de al te gemakkelijke – en eveneens virologisch geïnspireerde – inbreuken op de grondrechten (avondklok, allerlei isolatieregels, de pasjes, opheffen van vrijheden en privacy), was vooral de manier ontluisterend waarop de pers zich als een regimepers gedroeg, de overheidscommunicatie gedwee overnam, en zelfs niet te beroerd bleek om leugens te handhaven in het ‘algemeen belang’ (anno 2020, de vernietigde mondmaskers die ‘overbodig’ waren).

Veel voetnoten

Twee jaar hebben we ons afgevraagd, wanneer de dissidenten à la Annemans vanwege de academische cenakels eens wat steun zouden kunnen krijgen, of tenminste enige sympathie, in plaats van ze journalistiek te verbanvloeken (Joël De Ceulaer) of quasi uit te stoten (UGent-rector Vandewalle tegenover vermelde gezondheidseconoom). Onlangs is er dan toch een document verspreid, getiteld ‘Wintermanifest’, waarin een goeie honderd Belgische (maar toch in hoofdzaak Vlaamse) wetenschappers en opinie­makers oproepen tot een ‘open debat ouvert’ rond het coronabeleid en de communicatie. Het initiatief ging uit van epidemioloog en ouderenarts Luc Bonneux, iemand die wél al een tijdje kritisch staat tegenover het coronabeleid. Het zal niet simpel geweest zijn om al deze dames en heren op één lijn te krijgen, getuige daarvan het doorwrocht document.

Over de politiek correcte lijn wordt alleszins gewaakt: de vlag is Belgisch, het logo bevat een ‘witte’ man en een gekleurde vrouw die elkaar een lamp aanreiken, een verlichtingssymbool, helaas een ouderwets peertje, zo lijkt. Bij de ondertekenaars vinden we onder meer Rik Torfs, Ignaas Devisch, Bart Maddens, Dave Sinardet, Herman Vuye, Dirk De Wachter, Ivan Van de Cloot, Heidi De Pauw en Tinneke Beeckman. Een mooi kransje, waarvan ik me dan afvraag waarom het voortschrijdend inzicht bij deze slimme mensen, die ruim toegang hebben tot de grote media én de publieke omroep, zo traag ontkiemde. Het antwoord is, dat ze met dat inzicht vermoedelijk al een tijdje rondlopen, maar nog even de kat uit de boom keken om er mee naar buiten te komen.

Intellectuelen, en vooral academici, zijn daarin heel dubbel. Aan de ene kant zijn ze voorzichtig tot laf en willen ze vooral hun job veilig stellen, maar aan de andere kant zien ze volk op straat komen en willen ze ook de afspraak met de geschiedenis niet missen, zoals dat heet. Dus kozen ze voor een tussenoplossing: een zeer academisch opgestelde nota met veel voetnoten, een heuse ‘Appendix’ en een uitgebreide bibliografie. De ironie is dan dat dit ‘Wintermanifest’, kritisch voor de expertocratie, zelf in een academisch jargon en stijl vervalt die zich alles behalve open stelt, naar buiten richt.

Prof. dr. Lieven Annemans

‘Negatieve perceptie’

Inhoudelijk lijst het manifest alle punten op waar critici al twee jaar op hameren: de tunnelvisie van de experten (zie hoger), de grondrechten die op de helling staan (idem), een overheid die meer met ‘koehandel’ bezig is dan met consistent beleid, en last but not least dus media die vooral de angst levendig houden en de overheidsmaatregelen promoten.

Wie ontbreekt op de lijst van ondertekenaars is criticus van het eerste uur Lieven Annemans. Heb hem hierover gecontacteerd: ze wilden hem en Mattias Desmet (professor klinische psychologie aan de UGent, ook een coronadissident) er niet bij om ‘strategische redenen’, want het zou tot een ‘negatieve perceptie’ kunnen leiden. Tja. Het vermoeden lijkt me redelijk dat nogal wat ondertekenaars zich niet aan Annemans wilden verbranden en hun veto stelden.

Natuurlijk is het goed dat dit ‘manifest’ er is, ook al stampt het vooral open deuren in en vervallen de auteurs in een onleesbaar jargon. De makers hebben er zich ook wel voor gehoed hun kritiek een politieke dimensie te geven, want ze willen toch vooral weer ‘verbinden’ en ont-polariseren. Hoe doe je dat als je een kritisch punt wil maken? We zitten opgescheept met een cacistocratie, een regering van onbekwamen, op federaal én regionaal vlak, en dat heeft zijn redenen en historische context, waardoor de dictatuur van de virologen zich zo makkelijk kon nestelen. Misschien zullen Vuye en Maddens daar wel een voorzet toe gegeven hebben, maar in het Wintermanifest is er niets van terug te vinden.

Verder dan vrijblijvende en even vage voorstellen rond een ‘langetermijnperspectief’, ‘transparante communicatie’, ‘multidisciplinariteit’, respect voor de rechtstaat en aandacht voor kwetsbare groepen, gaat het manifest dan ook niet. Het is gedegen maar mist scherpte, puntigheid, en is, vrees ik heel eerlijk, daarom ook gedoemd om snel in een lade van de goede intenties te eindigen. De Croo, Jambon en C° doen, als ze een beetje slim zijn, alsof deze nota niet bestaat, evenmin als het aangekondigde Symposium. En dààrin hebben deze regenten dan weer wel tonnen expertise opgebouwd.