Niemand verbiedt aan Belgische online-spelers, klein of groot, met Bol.com te concurreren. Maar het zijn sowieso gitzwarte tijden voor de Belgische winkelsector, ook voor de Horeca trouwens. Bovendien neemt Bol.com deel aan poco-onzin zoals de censuur op Zwarte Piet. Willen we dat wel?

Stel, je bent niet a priori tegen kapitalisme, tegen online-aankopen of tegen grote buitenlandse bedrijven. En je bent ook geen poco-woko geitenwollensok, je hebt het niet zo voor bakfiets, bio of fairtrade. Je bent wel tegen monopolies die meeheulen met politiek correct, tegen online-bedrijven die hele dorpskernen leegvegen, tegen multinationals die hun lobbyisten sturen naar de Europese Commissie om daar te pleiten voor meer bureaucratie, en die daarmee kleine bedrijven op onnodig hoge kosten jagen.

Je bent tegen allerlei goedbedoelde politieke maatregelen die de dynamiek uit onze economie halen, en daardoor onze markt op een presenteerblaadje uitleveren aan grote, anonieme, buitenlandse bedrijven. Dan denk je ongeveer zoals ik. Hoe kan je dan nog, coronatijden of niet, bewust consumeren?

Bol.com of Bol.af?

De Nederlandse Bol.com is zoals bekend al jaren de grootste speler in onze regio wat betreft online verkoop van een uitgebreid assortiment producten. Is het verwonderlijk dat er nog steeds geen Belgische concurrent opduikt? Niet helemaal, want bij Nederlanders zit het handelen in het bloed. Het is ook onze fout, Vlaanderen heeft een weinig flexibele wetgeving voor avond- en nachtarbeid en personeelskosten liggen er een stuk hoger. Ook Peter De Keyzer stelt in De Tijd vast dat België zich alweer laat vangen:

‘We zijn vandaag het slachtoffer van ons conservatisme en immobilisme de afgelopen tien jaar. Wie toen niet zag hoe e-commerce wereldwijd dé trend werd, leefde op een andere planeet… Toch is bol.com vandaag voor veel zelfstandigenorganisaties de baarlijke duivel… Misschien moeten al die criticasters zich eens de volgende vraag stellen: waarom is bol.com een bedrijf uit Nederland en niet uit België? … Een kartel van de vakbonden, de politiek en een handelaarslobby heeft alle vooruitgang vakkundig de kop ingedrukt.’

Erwin Vanmol

Moet je je daar dan bij neerleggen en toch Bol.commen? Maar Bol.com heeft nog nadelen. Erwin Vanmol, de huiscartoonist van Doorbraak, maakte er nog een ludieke Bol.af-cartoon van: Bol wil geen speelgoed verkopen rond de figuur van Zwarte Piet. Het megabedrijf kan dus geen weerstand bieden tegen de oprukkende politieke correctheid en werkt er zelfs lustig aan mee – net als Facebook dat daarop Vanmol bande vanwege zijn cartoon. Vandaag Zwarte Piet, morgen komen ook andere producten en meningen aan de beurt – bol.com zal ons, evenmin als Facebook, daartegen beschermen, dat weten we nu al!

Je gaat hongerigen toch niet eerst kleden

Vergeet eventjes Zwarte Piet, of het al dan niet online winkelen. Sta me toe om een korte gedachtesprong te maken. Waar wil je dat je geld naartoe gaat? Je wil het toch ook niet in om het even wat investeren? Neem nu sommige bedelaars aan de kant van de weg: veel voorbijgangers geven hen geen geld, maar is dat uit puur egoïsme? Is dat omdat ze geen geld willen geven aan zij die daar nood aan hebben? Vaak niet, velen zijn niet zozeer tegen het geven van geld aan armen, wel denken ze dat dit geld niet goed geïnvesteerd zal worden. Het is gekend dat sommige bedelaars wel behoeftig zijn – neem nu de dronkaards en de junkies – ze hebben echter wat anders nodig dan geld om echt uit de penarie te komen.

Je wil je geld wel gebruiken om de hongerigen te voeden, de dorstigen te laven, de naakten te kleden en de zieken te verzorgen, niet om de hongerigen te kleden, de dorstigen te verzorgen, de naakten te voeden of de zieken te laven. Je leeft niet in een samenleving waar mensen zonder geld volledig aan hun lot worden overgelaten – in die mate zelfs dat onze uitgebreide sociale zekerheid wel eens geld weggooit in bodemloze putten en zo ook hulpverslaving creëert – samen met al het goede wat ze ook doet.

Het is dan echter niet meer evident om armen te vinden die echt uit de boot vallen. Het beste om dat te vermijden is dan ook te mikken op zelfredzaamheid, te mikken op het stimuleren van de ondernemingsgeest – die uiteraard niet moet weten van liefdadigheid, wel van zelfbewuste consumenten – en dat verhaal begint altijd lokaal. Zo zijn we dus terug bij lokale bedrijvigheid.

Keuze tussen anoniem en sociaal weefsel

Een wereld met enkel mega-bedrijven, waar elke winkelstraat in elke stad op elkaar lijkt (met telkens een H&M, een Starbucks, een Marriott en een Fnac bijvoorbeeld), daar wil je niet in leven. Op zich niets tegen dat type van bedrijven, maar is het geen verarming als kleine, creatieve bedrijven nog amper kansen krijgen om met die grote ketens te concurreren?

Ook al voor de coronacrisis hadden onze medeburgers uit de actieve klasse die het meeste onze steun verdienen, zij die zelf een café, restaurant of winkel willen openen maar daarbij vaak eerder tegengewerkt worden door overheden, het moeilijk door veranderende sociale relaties en alles wegdrukkende mega-ondernemingen. We krijgen niet enkel de leiders, maar ook de economie, die we zelf verdienen. Dat houdt in dat als we iets anders willen, we het aan onszelf verplicht zijn daarnaar te handelen.

Sociaal netwerk

Maar misschien komt er ook enige online- en superketen-moeheid. De mens is een sociaal dier. Het steeds meer negeren van betekenisvolle contacten buiten de familie-, vrienden- of beroepsmatige kring is een heuse verarming. Zelf woon ik in een woonwijk met enkele kleine buurtwinkels, waar af en toe een nieuwe handelaar zijn kansen uitprobeert. Het valt echter op hoe weinig buren daar hun kans wagen, en zodoende winkeliers die toch wel wat te bieden hadden uiteindelijk moesten afdruipen. Uiteraard ook handelaars met een twijfelachtig businessmodel waagden hun kans – maar ze krijgen wel allemaal mijn respect van het te proberen.

De blijvers mogen er wel zijn. Mijn slager kent mijn kinderen persoonlijk, de uitbater van de winkel om de hoek heeft me onlangs in contact gebracht met een goede loodgieter (die op zijn beurt ook graag praatjes maakt) en mijn bakker maakt marsepein – voor een keer niet mierenzoet! – van een kwaliteit die je niet gemakkelijk in een supermarkt terugvindt. Je neemt dan deel aan iets dat groter is dan jezelf: het sociale netwerk van je buurt.

Lokale bedrijven op het internet

Echte economische diversiteit betekent dat er plaats is voor zowel grote als kleine bedrijven, die best niet alle door één keurslijf moeten. Een product is niet enkel gewoon een materieel product, er is ook de immateriële dimensie van dienstverlening, van lokale verbondenheid, van identiteit, van ethiek en zelfs van verhaal. Daarenboven heeft corona aangetoond dat kleine bedrijven die niet actief zijn op het internet het extra moeilijk krijgen – iets dat we eigenlijk voordien al wisten.

Inderdaad, te verwachten valt dat na dit tijdperk het online bestellen wel terug zal dalen, maar toch veel hoger zal blijven dan voordien. De slachting zal niet te overzien zijn, zelfs na corona zal het voor de overblijvers niet eenvoudig zijn. Online activiteiten zullen dus belangrijk blijven. Best dat de meeste kleine bedrijven dus een manier vinden om hun nabijheid van dienstverlening te combineren met deze online activiteiten, en zo te overleven. Toch zijn er ook tegen-initiatieven, zoals wijkopenlokaal.be, waar je kan zoeken naar allerlei online diensten van bedrijven in de buurt. Lijkt me overigens een uitstekend initiatief om lokale initiatieven zo te bundelen. Er valt echter nog een lange weg af te leggen qua mentaliteitswijziging en politiek.