Op het moment dat deze column de redactie bereikt, valt er nog geen witte rook uit de Vlaamse stikstofschoorsteen te melden. Er is ondertussen al zoveel over gepalaverd, en er zijn al zoveel al-dan-niet-zelfverklaarde experten aan het woord geweest in dit ingewikkelde dossier, dat de grote lijnen van het verhaal dreigen te verdrinken. Waar was het ook weer om te doen?

Van mestbank tot strontberg

Sammy says no

Alles draait rond de productie van het milieuschadelijke stikstof, waarvoor de landbouwsector een aandeel van 80 procent inneemt, vooral in de vorm van ammoniak (NH3) dat zich in mest en dierlijke urine bevindt. Het gaat de bodem en het grondwater in, zorgt voor verzuring en ontwricht het ecosysteem. In 1991 vaardigde Europa al de zogenaamde nitraatrichtlijn uit, wat aanleiding vormde tot een hele serie Vlaamse MestPlannen (MAPs) en zelfs een heuse Mestbank.

Vlaanderen heeft nog altijd de slechtste waterkwaliteit én tegelijk de slechtste natuurkwaliteit van alle Europese landen. Er is een grote inhaalbeweging nodig, waarbij industrie en landbouw een inspanning moeten doen. De industrie kreeg via de VLAREM-wetgeving vrij snel haar zaakjes op orde, maar de landbouw eiste en kreeg een aparte regeling. Dat werd één groot kluwen van pappen en nathouden. De Boerenbond en de ondersteunende CVP/CD&V-ministers hadden zo hun eigen agenda, en gebruikten de bestaande MAP’s om allerlei achterpoortjes en parallelle mechanismen te creëren (bijvoorbeeld het opsplitsen van één agrobedrijf in verschillende kleinere). Hierdoor ontstond een typisch Belgische koterij, die de duidelijkheid en de rechtszekerheid niet ten goede kwam.

Het gênante circus rond de ‘rode bedrijven’ typeert heel deze chaos: er dateert een lijst van 2014 (135 ‘piekvervuilers’), en eentje van 2015 (nog 58, de rest werd ‘oranje) die door elkaar worden gehaspeld en leiden tot eindeloos soebatten over modelberekeningen en impactscores, met vermoedelijk één einddoel: de vis verdrinken in de stront. Een jaar geleden, februari 2022, was er binnen de Vlaamse regering nochtans een stikstofakkoord bereikt, maar dat werd nooit door het parlement bekrachtigd. De CD&V wil het heronderhandelen en houdt het been stijf: Sammy says no.

Steeds groter, steeds meer

Sinds de Oekraïnecrisis luidt het dat lokale productie en zelfvoorziening, ook op vlak van voedsel, cruciaal zijn. Klopt. In de boerenbetoging afgelopen vrijdag vielen slogans op als ‘Demir = einde voedsel van Vlaamse bodem’. Is dat zo? Een paar cijfers.

Uit een recent rapport van StatBel blijkt dat de Belgische varkensproductie in 2021 1.140.093 ton bedroeg, waarvan 856.494 ton werden geëxporteerd. 283.599 ton is bestemd voor consumptie in België. Het cijfer dat Demir naar voor schoof, van 2/3 export en 1/3 eigen consumptie is dus zelfs nog een overschatting: we eten nog geen kwart (24%) van ons geproduceerde varkensvlees zelf op.

Voor het pluimvee hetzelfde beeld. Met meer dan 300 miljoen geslachte beesten per jaar, en een export naar 90 landen, is België de 6^de grootste exporteur van kippenvlees ter wereld. Maar een kleine fractie is voor binnenlands gebruik bestemd. De bekende megastallen met duizenden kippen, die in recordtempo worden volgepropt voor de slacht, zijn in de Antwerpse Noorderkempen eigendom van uitgeweken Nederlanders die in hun land op te strenge normen botsten. Vlaanderen, mesthoop van Europa.

Idem dito voor rundsvlees, waarbij kalveren letterlijk het nevenproduct vormen van de melkproductie: koeien geven nu eenmaal alleen melk als ze kalven. Weer mestoverschotten. Noteer dat al deze processen van grootschalige, exportgerichte vleesproductie gepaard gaan met een evenredig grote import van dierenvoeders. Om al dat slachtvee op te kweken zijn namelijk enorme hoeveelheden graan en soja nodig, waarvoor wij de teeltplaats niet hebben. Top soja-exporteurs zijn Brazilië, Argentinië, de Verenigde Staten en tot een goed jaar geleden… Oekraïne. Europa is voor zijn veevoeders zo’n 70% afhankelijk van deze producenten, met alle gevolgen voor de afhankelijkheid van de schommelingen op de wereldmarkt.

Schuldspiraal

Een Vlaamse boerin aan het woord in Pano, 21/9/22

Als we over het stikstofprobleem spreken, moeten we het dus over mestoverschotten hebben, met boeren die stelselmatig in een verhaal van schaalvergroting meegaan. Hoe zijn we daarin beland?

De Pano-reportage van 21 september 2022 vormde een sleutelmoment in de publieke discussie. Boeren getuigden hoe de machtige Boerenbond, mede via KBC-bank waarin zij belangen heeft, de sector in haar greep houdt en verplicht tot steeds nieuwe, grotere investeringen. Omdat ze als belangenorganisatie optreedt, én de leden verplicht tot afnemen van goederen (meststoffen…) en diensten (bank, verzekering), is die macht ongezond groot geworden. De overkoepelende holding MRBB heeft een totaal geconsolideerd vermogen van bijna 5 miljard euro. Hét overgebleven kroonjuweel van de katholieke zuil.

Via de respectievelijke CVP/CD&V-ministers houdt dit machtsblok zorgvuldig zijn eigen belangen in ‘t oog. Elk idee rond reconversie, schaalverkleining, verduurzaming, gaat lijnrecht in tegen alles waar de Boerenbond voor staat. De schuldspiraal waarin landbouwers worden gezogen – grotere investeringen en kleinere winstmarges, waardoor men opnieuw bij de bank aanklopt voor nóg meer uitbreiding – leidt soms tot echte familiedrama’s. Af en toe laat er eens iemand in de media een kritisch geluid horen, die dan daags nadien een telefoontje krijgt van een BB-‘consulent’.

Paradigmashift

Het is dezelfde Boerenbond die, bij monde van voorzitter Lode Ceyssens, het hoge woord kwam voeren in Brussel tijdens de vrijdagbetoging en de regering aanmaande tot ‘daadkracht’. Enig cynisme is de organisatie niet vreemd. Het Algemeen Boerensyndicaat geeft blijk van meer gezond verstand. Voorzitter Hendrik Vandamme vraagt zich luidop af of de weg naar ‘steeds groter’ en ‘steeds meer’ in de Vlaamse landbouw geen doodlopend straatje is. Vergissen de boeren zich niet van vijand, of om in de sector te blijven: dreigen ze met Zuhal niet het verkeerde varken te slachten?

Er dringt zich een paradigmashift op, en daar kan ik Zuhal Demir alleen maar gelijk geven: kleinschaligere bedrijven, meer op kwaliteit gericht en de korte keten, beschermen van de binnenlandse voorziening, een betere steak op uw bord, eerlijke prijzen waar de boer iets aan verdient. De eis tot een duidelijk vergunningkader en rechtszekerheid is volkomen terecht. Maar evenzeer is een reductie van de veestapel onontkoombaar. Krijgt men heel dit dossier niet rond, dan dreigt een tsunami van vergunningsbetwistingen, arresten en juridische janboel. Vlaanderen, een van de dichtst bebouwde regio’s ter wereld, moet meer dan wie ook streven naar een evenwicht tussen natuur, economie en landbouw. Daarbinnen is geen plaats voor agenda’s van belangengroepen of holdings. Noteer overigens dat Europa 1,6 miljard steun voorziet voor Vlaamse landbouwers die willen meegaan in de reconversie naar bio-landbouw, en dat de Vlaamse Regering daartoe een goedgekeurd Strategisch Plan afleverde.

Dat de CD&V, politiek quasi irrelevant geworden, hier de hakken in het zand zet, kan ik begrijpen. Dat ook het Vlaams Belang de kaart trekt van het oude Boerenbondverhaal, iets minder. Of toch, jawel, het is plat electoraal opportunisme. De ironie is, dat net deze positionering landbouwminister Jo Brouns en C° als het ware vastnagelt op hun stoel. Hebben wij staatsmanschap in huis dat deze patstelling doorbreekt, zonder nieuwe rotte compromissen? Af te wachten, politieke dinges, het is me toch wat.