Onlangs kreeg minister van Wonen en Onroerend Erfgoed Matthias Diependaele (N-VA) de opdracht van de Vlaamse regering om de plooien opnieuw glad te strijken tussen Doel en de Antwerpse haven. Maar wat is op dit moment de situatie van het polderdorp in het Waasland?

Gevecht om Doel en de polder

In 2019 verscheen het boek Doel 2020. Het gevecht om Doel en de polder. Het bevat 144 pagina’s met veel nooit eerder gepubliceerde foto’s. Auteur Jan Creve is historicus en geschiedenisleraar, maar vooral activist. Creve, die zelf in de polder woont, is sinds de oprichting van het actiecomité Doel 2020 hét gezicht en de drijvende kracht.

De recente geschiedenis van Doel is vooral de geschiedenis van Doel 2020. Dat actiecomité voert sedert 1997 een niet aflatende strijd voor het behoud van Doel en het omliggende poldergebied. Het actiecomité staat in Vlaanderen symbool voor de strijd van David tegen Goliath. Het werd opgericht door de inmiddels overleden Sint-Niklase oud-senator Ferdinand de Bondt (CVP). De Bondt was sinds de jaren 60 een van de boegbeelden van het verzet vanuit het Waasland tegen de Antwerpse havenuitbreiding. Creve heeft met zijn fraai uitgegeven boek een meedogenloos verhaal geschreven over de weinig fraaie manier waarop de Vlaamse overheid omgegaan is met Doel, de polder en zijn bewoners.

Onverzadigbaar Antwerpen

Centraal in het verhaal staat de voortdurende uitbreidingshonger van de Antwerpse haven. Vanaf het midden van de jaren 90 wilde de haven meer en versneld uitbreiden op de linkeroever van de Schelde. Onder meer met een containerterminal ter hoogte van Doel. Alles moest wijken voor het economische belang van de haven. De machtige havenlobby kreeg de Vlaamse overheid en zelfs het gemeentebestuur van Beveren, waartoe Doel behoort, zover dat ze beslissingen probeerde te forceren die echt niet door de beugel konden. Elke Vlaamse regering die sedert 1995 aan het bewind was — ongeacht haar samenstelling — ging plat op de buik voor de Antwerpse haven. Herhaalde malen nam ze beslissingen die een kruis over Doel maakten. Maar keer op keer slaagde Doel 2020 erin om die beslissingen ongedaan te maken. Het actiecomité kon hiervoor rekenen op de medewerking van een groep advocaten. Die voerden met succes tientallen procedures voor verschillende rechtbanken.

Hoewel Doel 2020 erin slaagde om de bouwvergunning voor het Deurganckdok te laten schorsen door de Raad van State, kwam dat dok er toch. De Vlaamse regering gebruikte een noodprocedure om het aan te leggen. Via een nooddecreet van het Vlaams Parlement werd de aanleg van het bewuste dok onttrokken aan de Vlaamse regelgeving. Het parlement leverde rechtstreeks de bouwvergunning af. Een beroep van Doel 2020 bij het Grondwettelijk Hof werd afgewezen.

Gevecht om Doel is lijdensweg

De sociaal-bemiddelaar die in opdracht van de Maatschappij Linkerscheldeoever eigendommen in Doel diende te verwerven, maakte het dorp bijna kapot. De bewoners van Doel stonden onder druk om hun huis te verkopen. Van het gegarandeerde woonrecht kwam niets in huis.

Leegstaande woningen werden gekraakt om verval tegen te gaan. Sloopvergunningen en ‘afbraken op bevel van de burgemeester’ werden afgeleverd voor huizen en hoeves. Met de steun van de Vlaamse minister voor het Havenbeleid, Kris Peeters (CD&V), ging onder het motto ‘beslist beleid’ vanaf 2004 de ontmanteling van Doel voort. Er ontspon zich een kat- en muisspel tussen afbrekers en politie enerzijds en actievoerders van Doel 2020 anderzijds. De actievoerders probeerden met blokkades en bezettingen het slopen tegen te houden. En door verdere afbraak en vandalisme ontrafelde het sociale weefsel compleet en evolueerde Doel tot een spookdorp.

Het kwam ook tot een kortsluiting tussen Doel 2020 en de natuurverenigingen Bond Beter Leefmilieu en Natuurpunt. De natuurverenigingen bleken bereid om natuurcompensaties te aanvaarden. Poldergebied werd getijdennatuur. De Hedwigepolder, een onderdeel van het natuurgebied Verdronken Land van Saeftinghe, wordt vanaf 2018 ontpolderd en onder water gezet.

Saga van het Saeftinghedok

Maar nog was de expansiedrang van de haven niet gestild. Antwerpen wilde op de linkeroever een tweede getijdendok: het Saeftinghedok. Dat zou pal over Doel heen komen te liggen. In de periode 2012-2016 werden én het gewestplan, dat Doel tot zeehavengebied transformeerde, én het Gewestelijk Ruimtelijk Uitvoeringsplan (GRUP) vernietigd. Het uitvoeringsplan voorzag in een meer dan 4 kilometer lang Saeftinghedok. En bijgevolg in de verdwijning van Doel en een aantal historische poldergehuchten. Ook de jarenlange uitzettingen en het slopen van woningen werden door de rechtbank illegaal verklaard. Zelfs het Europees Hof van Justitie maakte brandhout van de plannen voor natuurcompensatie van de Vlaamse regering. Dat belette niet dat de overheid nog steeds pogingen ondernam om waardevolle huizen te slopen.

Lichtpunt aan de horizon

In 2016 kwam het voor de eerste keer tot een begin van dialoog tussen de Antwerpse haven en de Vlaamse overheid aan de ene kant en de Doelenaars en de actievoerders aan de andere. Kort nadien startte de Vlaamse regering onder de leiding van mobiliteitsminister Ben Weyts (N-VA) een zogeheten ‘complex project’ op voor extra containercapaciteit. Het decennialange conflictmodel is ingeruild voor een op consensus gerichte aanpak. Alle betrokken partijen kregen inspraak en alle mogelijke alternatieven zouden worden onderzocht. Niet alleen de bouw van een Saeftinghedok. Doel 2020 mocht mee onderhandelen over eventuele havenuitbreiding en over de toekomst van het dorp Doel.

In 2018 kwam er een principeakkoord om een verkort Saeftinghedok aan te leggen, een ‘appendix-dok’ aan het bestaande Deurganckdok. Die piste zou Doel en de omliggende gehuchten vrijwaren. Verdere afspraken gingen over de aanleg van een leefbaarheidsbuffer, concrete maatregelen over de bewoning van panden in en buiten het dorp en de afwikkeling van de natuurcompensaties. Net voor de parlementsverkiezingen van mei 2019 bevestigde de Vlaamse regering de principiële beslissing dat er extra containercapaciteit voor de haven zou komen, maar tegelijk dat Doel zou behouden blijven. Daarmee leek de politieke discussie over het voortbestaan van het dorp in de Wase Scheldepolders definitief beslecht.

Eind 2019 nam de nieuwe Vlaamse regering een ‘voorkeursbesluit’ betreffende extra containercapaciteit in de Antwerpse haven. Een aantal studiebureaus kreeg de opdracht om een toekomstperspectief voor Doel uit te tekenen. Van de concrete beloften uit het akkoord van juni 2018 over de leefbaarheid van Doel en de afwikkeling van natuurcompensaties kwam echter niets in huis. Een aantal belanghebbenden stapten opnieuw naar de Raad van State. Als reactie werd de toekomststudie in opdracht van de Vlaamse regering in juni 2020 opgeschort.

Déja vu: gebroken beloftes en opnieuw rechtszaken

In de lente van 2021 kreeg minister van Wonen en Onroerend Erfgoed Matthias Diependaele (N-VA) de opdracht van de Vlaamse regering om de plooien opnieuw glad te strijken. Sindsdien is er over dat initiatief echter niets meer gehoord.

Ondertussen loopt de vraag bij de Raad van State om de uitbreidingsplannen van de haven te vernietigen. De auditeur oordeelde in mei dat de klacht van ‘Polder van het Land van Waas’ gegrond is. Hij adviseert om de omgevingsvergunning te vernietigen.

Met zijn advies volgt de auditeur de Raad voor Vergunningsbetwistingen. Die vond eind februari het voorlopige Vlaamse stikstofkader uit 2016 onvoldoende wetenschappelijk onderbouwd. Er zijn te weinig garanties dat de bijkomende stikstofdepositie door de extra containercapaciteit voor de Antwerpse haven geen negatieve invloed zal hebben op de nabijgelegen natuur. Een nakend stikstofarrest betekent een fameuze streep door de rekening van de haven en terug naar af. Het blijft bijgevolg in en rond Doel een moeilijke evenwichtsoefening om economie, ecologie, erfgoed en leefbaarheid te verzoenen.