Syrië en de oorlog tegen ISIS

De burgeroorlog in Syrië heeft veel onbestuurde gebieden tot gevolg , een ideale kweekvijver voor militante goepen zoals ISIS, een tak van al-Qaeda uit Irak. Op korte tijd heeft deze organisatie, profiterend van de chaos in het Midden-Oosten , zich ontwikkeld tot een bedreiging voor de regio en daarbuiten. Dientengevolge voelde de Amerikaanse president zich verplicht een veelomvattende en volgehouden anti-terrorisme stategie met verschillende bestanddelen af te kondigen met het oog op het vernietigen van ISIS, niet alleen in Irak maar ook in Syrië. Het opgerichte ‘kalifaat’ controleert al een omvangrijk territorium en een aanzienlijke bevolking in het oosten van Syrië en in het noorden en westen van Irak. Zijn barbaarse praktijken hebben de alarmbellen doen luiden en westerse regering overal gemobiliseerd.

De beslissing om Syrië te bombarderen met luchtslagen gericht op commando- en controlecentra evenals op infrastructuur en ondersteund door een internationale coalitie met een sterke regionale inbreng (verschillende Arabische landen), doet heel wat vragen rijzen. Zal deze militaire campagne de positie van de Syrische president Assad niet versterken, de kloof tussen soennieten en sjiieten in de regio vergroten en aldus het ‘low-intensity conflict’ nog verlengen? Of gaat het hier om het begin van de ‘end-game’ voor het Assad-regime op een ogenblik waarop de gebeurtenissen in een voor hem gunstige zin evolueren?

Strategie

Er bestaat een tekort aan coherentie tussen de verschillende doelstellingen van de huidige strategie van de Verenigde Staten van Amerika (VS). Inderdaad, het Westen wil niet samenwerken met het Assad-regime, maar Assad heeft enkele kaarten in handen in de strijd tegen ISIS (expertise over ligging, commandostructuren, strijdmethodes). Zal Assad ernstig willen meewerken met de coalitie als tegelijkertijd de VS betrokken zijn bij een ’train and equip’ programma ten voordele van de gematigde oppositie waarvan het doel is hem omver te werpen? Anderzijds, in hoeverre zullen de opstandelingen bereid zijn zich ten volle in te zetten bij de strijd tegen ISIS? Hun bedoeling is toch Assad te verjagen. Kan de militaire capaciteit van de gematigde Syrische oppositie beschouwd worden als een tegengewicht voor ISIS? Bestaat er een ‘gematigde’ oppositie nog vandaag? Aanvankelijk werkte het ‘Vrije Syrische Leger’ ( VSL) nog samen met de radicale Islam met het argument dat eens het regime gevallen was de militanten zouden aangepakt worden. Zal de regionale coalitie toestaan dat het Syrische leger het bombarderen van de rebellen voortzet (bijvoorbeeld in Aleppo) terwijl zij op hetzelfde ogenblik Assad ondersteunt bij de aanvallen op ISIS ? Bestaat er een risico dat Amerika direct betrokken zal worden bij een soennitische , door de Golflanden geleide oorlog tegen de sjiieten? Deze vooruitzichten ogen niet al te bemoedigend.

Begrip

Er lijkt overeenstemming te bestaan tussen de verschillende partners van de coalitie, met inbegrip van Syrië, betreffende de aanval op ISIS. In plaats van kritiek uit te oefenen op deze aanvallen (in tegenstelling tot Iran en Rusland) gaf Assad blijk van begrip. Inderdaad, in zijn ogen staat hij aan dezelfde kant als de coalitie. De Syrische strijdkrachten beschikken wellicht over inlichtingen over de plaats, commandostructuren en gevechtsmethodes van ISIS die in een later stadium wanneer de individuele leiders worden aangepakt nuttig zouden kunnen zijn. Deze strijders kunnen zich immers vrij moeiteloos onder de burgerbevolking mengen.

‘Derde weg’

Een onmisbare partner op het terrein is nodig zoals in Irak. Uit de lucht alleen bombarderen volstaat niet. Tot op zekere hoogte kan het Syrische leger deze rol vervullen evenals de Syrische Koerden, die niettemin banden hebben met de Koerdische separatistenbeweging PKK. In de strijd tegen ISIS zal Turkije echter niet willen dat zij hun aanspraken op een onafhankelijke staat of zelfs op een autonoom gebied aan hun grens met Syrië zouden versterken. Turkse belangen en doelstellingen (een buffer en ‘no-fly’ zone in het noorden van Syrië, het verjagen van Assad) zullen een impact hebben op de cohesie van de campagne. Niettemin, op langere termijn is in de huidige contekst – uitgebreide infiltratie door de radicale Islam van de oppositie( VSL) en afwijzing van grondtroepen door het westen- het meest valabele alternatief de ‘Military Operations Command’ (MOC), opgericht aan de Jordaanse en Turkse grens met Syrië onder toezicht van de VS. Van hieruit kunnen locale strijders, gecontroleerd door de coalitie, opgeleid in Saoedi-Arabië ( 5000tal) en na verloop van tijd in aantal vermeerderd, gelanceerd worden. Op deze manier kan de gematigde oppositie op termijn de ‘derde weg’ vertegenwoordigen tussen Assad en ISIS daar het onwaarschijnlijk lijkt dat de MOC niet tegen het regime zal gebruikt worden. Inderdaad, het voortbestaan van ISIS en op middenlange termijn van Assad zou de geloofwaardigheid van de coalitie ondermijnen. Ondertussen dienen luchtslagen enkel ISIS te viseren (geen andere groepen) en is er behoefte aan coördinatiemechanismes met de militaire oppositie zodat de doelstellingen van de coalitie de inspanningen van de opstandelingen niet nadelig beïnvloeden.

Ondersteuning

De militaire campagne zal heel wat tijd duren. De regionale Arabische partners, cruciaal voor de operatie, zullen onverminderd hun steun aan deze actie moeten blijven toezeggen zelfs al convergeren hun belangen niet altijd. Grenscontroles met de voortgezette actieve medewerking van Irak, Turkije, Jordanië en Libanon, vormen een sleutelfactor. Onder deze voorwaarden zou het wat moeilijker moeten worden voor landen zoals Rusland en Iran om wapens te transfereren en voor Hezbollah om zich bij de strijders te voegen. Het politieke bestanddeel is een essentiële dimensie van deze strategie. Ruime ondersteuning onder de burgerbevolking ten voordele van de opstandelingen zal het gevolg moeten zijn van meer evenwicht te velde in de nasleep van de militaire terreinwinst door een gereactiveerde gematigde oppositie geboekt. Dit zal ook tijd vergen.

Kweekvijver

Op ideologisch vlak dient de opvatting dat de huidige militaire campagne een aanval is op de Islam en op zijn basiswaarden zoals menselijke waardigheid, sociale rechtvaardigheid en verdraagzaamheid met hardnekkigheid te worden bestreden. In deze context is een volgehouden militaire inspanning van de moslimlanden van de coalitie in de regio essentieel. In tegenstelling tot Irak dat de internationale gemeenschap om hulp vroeg in zijn strijd tegen ISIS maar tevens liet verstaan geen behoefte aan buitenlandse grondtroepen te hebben, gaf Syrië geen toelating voor de luchtaanvallen, noch was er een resolutie van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties. Aldus zijn de Arabische partners cruciaal wil het Westen zich niet blootstellen aan de beschuldiging een oorlog tegen de Islam te voeren. Ook zijn de Syriërs, bekend om hun vaardigheden als handelaars, de radicale Islam in het algemeen niet gunstig gezind – in tegenstelling tot de situatie momenteel in delen van Irak- zelfs al geniet onder de Arabische soennieten, 65% van de bevolking, de eens als gematigd beschouwde ‘ Moslim Broeders’ in het gebied rond Aleppo en Hama aanzienlijke steun. Anderzijds zullen ideologische en andere argumenten van belang zijn om jonge soennieten in westerse landen ervan af te houden de strijd in het Midden-Oosten op te zoeken. Inderdaad, die onbestuurde gebieden in Syrië vormen een kweekvijver voor strijders om Europa en Noord-Amerika aan te vallen.

Onderhandelingstafel

In het licht van deze overwegingen is het goed mogelijk dat het terugdringen van ISIS -gezien het ontbreken van steun bij de Syriërs voor de radicale Islam- een minder zware opdracht zal zijn dan het verdrijven van Assad. Niettemin, de kans bestaat dat op termijn en als gevolg van begeleidende luchtbombardementen het machtsevenwicht op de grond ten gunste van de opstandelingen zich zal beginnen te wijzigen. Onder deze voorwaarden is het niet uitgesloten dat een belangrijk deel van de bevolking, zich bewust dat de regeringstroepen terrein verliezen, zich zal scharen achter de gematigde oppositie. Wapenleveringen uit Rusland en Iran evenals de Hezbollah strijders zullen meer moeite hebben het land te bereiken. Deze ontwikkelingen zouden Assad ertoe kunnen brengen,aangezet door Rusland en Iran -afhankelijk van de nucleaire kwestie- om terug te keren naar de onderhandelingstafel in Genève. Aldus zal het politieke vredesproces opnieuw hervat kunnen worden, deze keer echter onder meer evenwichtige voorwaarden dan die van kracht in januari 2014. In die zin zou deze strategie op termijn een onverwacht resultaat kunnen opleveren.

De auteur is oud-ambassadeur van België in Syrië