Winston Churchill was naar verluidt zo beducht dat het gekonkelfoes over de naoorlogse orde met zijn collega’s Franklin Roosevelt (VS) en Joseph Stalin (USSR) tot beschamende toestanden zou leiden, dat hij de notulen van hun vergaderingen liet vernietigen.

Een van de meest gênante episodes was het verraad van Polen tijdens de conferentie van Yalta (1945). Wat Taiwan betreft, viel Churchill & co echter minder te verwijten: in de Verklaring van Caïro (1943) werd bepaald dat alle door Japan op China veroverde gebieden, waaronder Taiwan, na de oorlog teruggegeven zouden worden aan China. Normaliter zou dit geïmpliceerd hebben dat Taiwan na de Tweede Wereldoorlog communistisch werd. Het kwam in 1945 trouwens al onder toezicht van China, al was dat land toen nog goeddeels onder controle van de nationalisten.

Mongolië

In 1948 begonnen de communisten echter de overhand te krijgen in de Chinese burgeroorlog (1927-1949). In 1949 vluchtten de nationalisten vervolgens naar Taiwan en vestigden daar een militaire dictatuur. Ze beweerden nog steeds China te vertegenwoordigen, wat volgens hen impliceerde dat niet enkel het gigantische Chinese vasteland, maar zelfs Mongolië tot hun piepkleine grondgebied behoorde. Het maakte immers deel uit van het Chinese rijk onder de Qing-dynastie (1644-1911), net zoals Tibet.

Op een gegeven moment is het de Taiwanezen misschien beginnen dagen dat een en ander hun eigen precaire positie versus de communistische buur ondermijnde. Feit is in elk geval dat Taiwan in de jaren 1990, nadat het een liberale democratie geworden was, afzag van die territoriale eis. Communistisch China, daarentegen, erkende het toen nog rode Mongolië in 1949 al als onafhankelijke natie, zij het na bemiddeling van grote broer Sovjet-Unie. Ook al leverde dit een enorm ‘gat’ op in het historische Chinese grondgebied.

Amerikaans protectoraat

Tibet werd in 1951 wel ingelijfd. De enige reden waarom Taiwan niet binnen de kortste keren hetzelfde lot onderging is dat het inmiddels een pion geworden was van de Verenigde Staten. Met name naar aanleiding van het uitbreken van de Koude Oorlog en de oorlog in Korea (1950-1953). President Truman zond in 1950 zelfs zijn Zevende Vloot naar de Straat van Taiwan om een communistische overname van Taiwan te voorkomen. Op aandringen van de VS, tekende Japan in 1952 ook een apart vredesverdrag met Taiwan. Dat werd overigens in 1972 opgezegd, nadat Japan diplomatische relaties aanknoopte met China.

Tijdens de eerste (1954-1955) en de tweede (1958) Straat van Taiwan-crisis riskeerden de Verenigde Staten vervolgens een nucleaire oorlog om Taiwan te beschermen. Ook tijdens de derde crisis (1995-1996) volgde een forse reactie, ook al bestond er toen geen formeel defensie-verdrag met Taiwan meer. Wellicht heeft vooral een steeds nauwere economische samenwerking met het Westen China er tot nog toe van weerhouden om Taiwan alsnog met geweld in te lijven. Een invasie zou om die reden immers economisch vernietigend kunnen zijn.

Nixon

Een betere diplomatieke verhouding met de wereld en in het bijzonder met de Verenigde Staten speelde allicht ook een rol in die houding. In 1971 werd communistisch China al aanvaard als de enige legitieme vertegenwoordiger van China bij de Verenigde Naties, in plaats van Taiwan. Slechts 13 van de 193 VN-lidstaten onderhouden inmiddels nog formele diplomatische relaties met Taiwan.

Na het historische bezoek van president Nixon in 1972, en het aan de macht komen van Deng Xiaoping, besloot president Carter in 1978 vervolgens om vanaf 1979 alleen nog de communistische regering in Peking te erkennen. Via de Taiwan Relations Act van 1979 konden de Verenigde Staten anderzijds wel wapens verkopen aan Taiwan, ter verdediging van haar grondgebied. Militaire dwang om de Taiwan-kwestie te beslechten, werd via deze ‘Act’ afgewezen, maar de mogelijke militaire reactie van de Verenigde Staten op dat soort militair ingrijpen, werd niet gepreciseerd (‘strategic ambiguity’). Zo kwamen we terecht in de huidige status quo.

Onhoudbaar

Die status quo is, vanuit Chinees oogpunt bekeken, echter onhoudbaar. Deng Xiaoping reageerde trouwens al negatief op de Taiwan Relations Act. Hoe zou het kunnen toestaan dat dezelfde Verenigde Staten die hen in 1950 tegenhielden, toen ze nog zwak waren, hen blijven verhinderen om ‘hun’ Taiwan in te lijven, nu ze Amerika steeds meer naar de kroon stoten? Terwijl dat land dat recht niet heeft. Zelfs een behoorlijk belligerente Jeremy Warner betwijfelt of Biden Taiwan op een legale manier zou kunnen helpen bij een Chinese invasie.

Vandaar dat ik in mijn vorige stukje stelde dat het Westen zelf de status quo moet wijzigen, met een compromisvoorstel aan China dat het moeilijk kan weigeren, wil het niet geïsoleerd raken. De voornaamste reden waarom het Westen dat niet doet, is natuurlijk dat het Taiwan nog altijd als een belangrijke strategische pion beschouwt. Zo wijst de historicus Ian Buruma erop dat een aanval op Taiwan ook een aanval op Amerika’s bondgenoten Zuid-Korea en Japan zou inhouden. Een annexatie van het eiland zou China immers ‘de mogelijkheid bieden om hun economieën in een wurggreep te houden’. Anderen vergelijken China zelfs met Hitlers Duitsland. Alsof er inmiddels geen atoombommen bestaan.

‘Selffulfilling prophecy’

Het grote gevaar met dit soort retoriek en houding, is dat het een zichzelf realiserende voorspelling wordt, wat in 1914 ook voor een stuk het geval was, en dat China zich op den duur gaat gedragen zoals wij het bekijken en behandelen. De redenen die het land tot nog toe tegenhielden, zijn in elk geval snel aan het verdwijnen: het is niet alleen economisch en militair steeds machtiger, de relatie met de Verenigde Staten is ook fel bekoeld. Met de oorlog in Oekraïne en westerse sancties, valt de wereld economisch bovendien gestaag uiteen in twee blokken, waarbij de dollar snel aan belang inboet als reservemunt. Met initiatieven als de nieuwe zijderoute en de recente deal met Saoedi-Arabië streeft China sowieso steeds meer autonomie en goodwill in de wereld na.

Een invasie of omsingeling van Taiwan door China zou als katalysator kunnen fungeren van die verschuivingen. Zo is het nog maar de vraag welke kant het globale zuiden zou kiezen, mochten de Verenigde Staten daar met illegaal militair geweld op reageren. Volgens de oprichter van het grootste hedgefonds van de wereld (Bridgewater), Ray Dalio, staan we hoe dan ook aan de vooravond van een chaotische omwenteling. Het doet denken aan de recente waarschuwing van zijn eminente collega Paul Singer (Elliott Management) voor hyperinflatie en ‘societal collapse’.

Een vijftal trends, waaronder een onhoudbare toename van schuldenlasten en toenemende spanningen binnen en tussen landen, gaan volgens Dalio voor een vervanging van de huidige wereldorde zorgen. Een conflict rond Taiwan zou wat dit betreft voor een schokeffect kunnen zorgen, met een verdere ontsporing (‘debt spiral black hole’) van de nu al escalerende schuldenlast van de Verenigde Staten, en een verergering van hun historisch bijna ongeziene interne spanningen.