Taiwan op de wip

Na de capitulatie van Japan in 1945 toastten in Chongqing de president van de Republiek China, generalissimo Tsjang Kai-sjek, en zijn communistische tegenstander en bondgenoot Mao Tse-toeng. Het was de laatste keer dat ze elkaar rechtstreeks in de ogen keken. In 1949 verloor de nationalistische Kwo Min-tang de burgeroorlog. Met hebben, houden en de rijkelijkste museumstukken staken de kopstukken en hun aanhang over naar Taiwan. Daar vestigde Tsjang een autoritair bewind. Hij schoof de inheemse bewoners opzij, en installeerde een regering die met de hulp van de Verenigde Staten de laatste verzetshaard zou blijven tegen het oprukkende communisme. De noodtoestand die hij uitriep zou pas in 1991 worden opgeheven.

Sindsdien, zeer tot schande van de Amerikanen die onder Nixon in 1971 schaamteloos Taiwan (een medestichter van de VN!) inruilden voor de grote markt van de Volksrepubliek China, en haar de zetel in de Veiligheidsraad overdroegen, heeft de demokratie flink wortel geschoten op de eilandstaat. Tot zijn scha en schande moet huidig president Ma Ming-yeou dat vandaag ondervinden. Op 16 januari 2016 houdt Taiwan verkiezingen voor parlement en president. Ma, die na twee ambtstermijnen niet meer verkiesbaar is, ziet zijn zorgvuldig opgebouwde toenadering tot de Volksrepubliek onder zijn ogen verkruimelen. Wat het hoogtepunt van zijn beleid had moeten worden, de ontmoeting met China’s president Xi Jinping op 6 november in het luxehotel Shangri-La van Singapore, dreigt de doodsteek te geven aan zijn politiek van, tenminste, economische opening naar het vasteland. Alle peilingen geven aan dat de toenaderingspolitiek door de meerderheid van de 24 miljoen Taiwanezen opgevat wordt als een uitverkoop aan de ‘oorlogsstokers’ van de andere kant van de Straat van Taiwan. Amper 1,3 % van de Taiwanezen vond het zinvol de consensus van 1992 te gaan bevestigen. Die houdt in: China is één, maar Peking en Taipei geven er elk hun eigen interpretatie aan. De eenzijdige aanspraken van Peking op de Oost- en Zuid-Chinese Zee, de uitbouw van atollen tot kleine eilanden (de internationale rechtsregels erkennen geen territoriale wateren rond rotspunten en onbewoonde koraalatollen), de hertekening van alle zeekaarten (de ‘negen streepjes’-aflijning), de afdreiging van andere naties in Oost-Azië, de expansiepolitiek, het machtsmisbruik in de Veiligheidsraad, ze zorgen voor meer dan onrust in de hele regio.

Het mag er dan al gemoedelijk aan toegaan tussen de snel toenemende zeemacht van China en de zelfbenoemde politie-agent van de internationale zeeroutes, de Amerikaanse Zevende Vloot (‘wij eten pizza, en jullie?’), op het ogenbik dat kruisrakettendestroyer The Lassen met Japanse thuisbasis Yokosuka in de twaalfmijlszone rond de Spratly-eilanden doorkruiste, liep de spanning hoog op. 

Want de overgevoeligheid voor grenzen (officieel behoren de Spratly’s tot Taiwan) ligt bij strategen achter een bureau in Peking en Washington, niet bij geharde zeelui. Het steeds zuurdere opbod tussen China, Vietnam, Brunei, Maleisië, de Filippijnen en Taiwan (om noordelijker ook Zuid-Korea en Japan niet te vergeten) zorgt voor een ongemakkelijke verhouding, die de vrije doorvaart voor de scheepvaart danig in het gedrang brengt. De Straat van Taiwan speelt daarbij een cruciale rol. Eilandarchipels als Kinmen (vroeger Quemoy) en Matsu liggen zo dicht bij het vasteland dat elke aanspraak op territoriale wateren zinloos is. Zij bleven in nationalistische handen, na de nederlaag van Japan dat ze met Taiwan in 1895 als kolonies had kunnen aanhechten (Verdrag van Sjimonoseki). 

Dat is nu net wat opviel in de ontmoeting Xi-Ma. Er is meer dan twee jaar geduldig onderhandeld over een ontmoeting tussen beide presidenten op neutraal terrein. Maar zelfs het danig surrealistisch geënsceneerde onderhoud in het Shangri-La hotel van Singapore, toonde zijn nijdige trekjes. Singapore was al in 1993 de gastheer voor een eerste ontmoeting China-Taiwan op lager nivo, de Koo-Wang-gesprekken. Xi en Ma hadden geen echte agenda (wat Ma bijzonder kwalijk is genomen in Taiwan, en het vermoeden van ‘uitlevering aan Peking’ nog versterkte). De snode trukendoos zat in de details. Xi, die geen echt vragende partij was want politieke en militaire overmacht achter zich weet, moest hoe dan ook vermijden om Ma als zijn gelijke te behandelen. De heren noemden elkaar daarom ‘Sir’, niet ‘president’. Ma, van zijn kant, moet het standpunt van de Kwo Min-tang hooghouden en op Chinese hereniging alleen op eigen voorwaarden (democratie voorop) aandringen. Hij mag zichzelf niet als een satraap blootgeven, wel als een staatshoofd sui generis. Als de waardige opvolger van Tsang Kai-sjek en de stichter van de republiek Sun Yat-sen (1912). De KMT heeft de communistische machtsovername nooit als wettige regering erkend. Peking heeft nooit aanvaard dat Taiwan zijn eigen weg kon gaan. Er is sinds 1949 geen wapenstilstand ondertekend.

Waar zat dan de adder onder het gras? Voor Xi was dat simpel. Hij was sowieso met zijn echtgenote op officieel staatsbezoek in Singapore. Ma moest hem dus tegemoetkomen. Dat gebeurde, zij het niet zonder luidruchtig protest van onafhankelijkheidsgezinden, die niet gediend waren van zijn inschikkelijkheid. Maar Ma had zijn voorzorgen genomen. Hij liet zich begeleiden door vier gevechtsvliegtuigen. Een handdruk van 79 seconden gebeurde voor een egaal geel doek met palmbomen aan de hoeken. Overeengekomen was ook dat het gezamenlijk eetmaal (voor de symbolisten: kreeft, gebakken asperges en gekruide noedels) in besloten kring zou plaatsvinden. Aan een ronde tafel, zodat er geen verschil in rang zou zijn. (Ma verwijderde ook zijn pin met de vlag van Taiwan). De rekening werd netjes gedeeld, de drank werd meegebracht door beide partijen. Maar kijk, Xi bracht een stevig drankje mee uit Guizhou. Ma was snoder: behalve wijn, had hij kaoliang mee – fors vuurwater van de enige industrie op Kinmen, de stokerij. En naar eigen zeggen gebruikte hij de omschrijving ‘ROC, Republic of China’, een vloek voor het bewind in Peking. Xi heeft niet gereageerd. 

Nochtans staan Xi en Ma op een echte breuklijn. Alles wijst erop dat de Democratische partij (DPP) op Taiwan de nieuwe (en eerste vrouwelijke) president zal leveren. Tsai Ing-wen wreef zich in de handen toen te elfder ure de KMT een andere kandidaat moest kiezen, Eric Chu, omdat zijn voorgangster regelrecht afstevende op een dramatische nederlaag. Ze verwierp ook alle zegebulletins van Ma na Singapore. ‘Niemand weet wat er besproken is’, zei ze. ‘Te veel geheimzinnigheid. Ma perkt de toekomstmogelijkheden van de Taiwanezen in, in plaats van een heldere, vrije keuze voor te stellen’. Dat slaat aan, ook al verdedigt ‘ambassadeur'(vertegenwoordiger) Kuoyu Tung van Taiwan bij de EU en België zijn president: ‘Voor 2008 waren de betrekkingen met het vasteland onder het vriespunt gedaald. Ma heeft 23 handelsovereenkomsten gesloten. En het wantrouwen ontmijnd. De EU zou ons anders toch geen Schengenvisa hebben toegekend in 2011?’

Op een ogenblik dat Peking de kleinste groei meemaakt sinds 1990, kan het een nationalistische ommezwaai in Taiwan missen als de pest. Stephen Gore van Merrill Lynch ziet wat er gaande is: ‘China maakt de oversteek naar een verbruikersgestuurde economie’. Dat vertaalt zich in een koerswijziging. Tien jaar geleden was het al olie en ertsen wat de klok sloeg. Nu zoekt China knowhow, technologie, financiële kennis. De nationale scheikundegroep heeft een bod van 3,7 miljard euro gedaan op Syngenta. Staatsbedrijf Tsinghua investeert 3,5 miljard euro in technologiebedrijf Western Digital. HNA koopt bagageafhandelaar Swissport over (2,4 mia €). Misheng steekt 2 miljard euro in Sirius verzekeringen. Zelfs miljardair Wang Jianlin laat zijn speeltjes de vrije loop. Hij pikt de World Triathlon Cup in voor amper 600 miljoen euro. Daar gaan de Iron Man en voetbalploeg Atletico Madrid. 

Taiwan is niet meer dan een teek in China’s grote teen. Niet dodelijk, maar vervelend irritant. Terwijl militarisering zijn politieke verzilvering moet waarmaken. En de opgedreven invloed in buurlanden als Afghanistan. Daar wordt op lange termijn geïnvesteerd, vooral in de naburige provincie Badakhshan, en in Logar, waar niet-rendabele kopermijnen zijn opgekocht – niet rendabel vanwege de onveiligheid, de drastische prijsdaling van grondstoffen, en archeologische problemen. Maar om de groeiende onvrede binnen de eigen (vermeende) grenzen te beteugelen, is Parijs wel een hoogmis waard. Moslimopstanden in Oost-Turkestan bedwingen, armoede in Buiten-Mongolië beteugelen, vrijheid van mening inkapselen in Peking en Taiwan. Eigenlijk is de vraag of China zelf niet op de rand van de vulkaan balanceert. En dreigt uiteen te vallen.