Wat transnationalisten ook beweren, wereldburgerschap kan nationalisme niet vervangen. En wel omdat het gewoonweg niet in staat is om antwoorden te formuleren op de uitdagingen waarmee we geconfronteerd worden op vlak van arbeidsmarkt, sociale zekerheid en migratie.

De Franse socioloog Emile Durkheim was ervan overtuigd dat moderne samenlevingen zich niet kunnen handhaven zonder een systeem van gemeenschappelijke overtuigingen, dat hij het collectief bewustzijn noemt. Wil een staat dus enige rol van betekenis spelen dan moet die zijn inwoners via een identiteitspolitiek een wervend en mobiliserend verhaal kunnen vertellen over wie ze zijn, waar ze vandaan komen en waar ze naartoe gaan.

Dat discours werd binnen Europa lang beschouwd als de foute kant van de geschiedenis. Na 1945 gingen we ons niet meer richten op collectieve identiteiten, maar op individuen. Individuen werden niet langer beschouwd als burgers, maar als consumenten. Dat liberalisme vertelde maar het halve verhaal, namelijk dat van vrijheid en economie. Het vergat de zaken die een natie bindt. Een slecht karakter zou zelfs opwerpen dat liberalisme parasiteert op de hoekstenen van een gemeenschap, waarvan ze het belang ontkent. Het vergat bovendien dat individuele vrijheden en rechten de vrucht zijn van de inspanningen van een gemeenschap. Wereldburgerschap is niet veel waard omdat er geen staat is die daarvoor opkomt.

Werkbare gemeenschap

Ook in een liberale rechtsstaat is een gedeelde leidcultuur fundamenteel om een veelvoud aan individuen harmonieus te laten samenleven. Dat wist Alexis de Tocqueville al. Door het delen van waardepatronen heerst er bij de leden van een gemeenschap een gevoel van verantwoordelijkheid en solidariteit. Dat is een middenweg die lijnrecht ingaat tegen de liberale visie die stelt dat solidariteit de optelsom is van de handelingen die ontspruiten uit welbegrepen eigenbelang.

Tegelijk verzet deze visie zich ook tegen de socialistische solidariteit die voor sociale rechten steevast naar Vadertje Staat kijkt. Gemeenschappen met een sterk identiteitsbesef scoren beter op vlak van cohesie, veiligheid en welvaart. Deze gedeelde identiteit vloeit voort uit identificatiemiddelen zoals nabijheid, een gedeelde geschiedenis, taal en nog een heleboel andere dingen die we wél voelen, maar moeilijk onder woorden kunnen brengen.

Het is te begrijpen dat deze boodschap veel mensen afschrikt. Nationalisme kent een zwarte bladzijde. Daar moeten we niet flauw over doen. Ook vandaag zitten er nationalisten in onze parlementen die een collectieve identiteit willen bouwen op basis van etnische en culturele elementen die niet door buitenstaanders kunnen worden verworven. Maar we mogen het kind niet met het badwater weggooien. Er is ook een constructieve variant, die een collectieve identiteit op basis van een gemeenschappelijk samenlevingsproject vooropstelt. Een identiteit die dwingt én verleidt. Het is het enige systeem dat een democratisch en solidair proces kan doorstaan. De kans is groot dat de Vlaming wel iets voelt voor zo’n identiteit op basis van civiele en culturele elementen. Op basis van taal, rule of law en burgerschap.

Vlaamse gemeenschap

Bestaat er een Vlaamse gemeenschap in de feitelijke, sociologische en historische betekenis van het woord? Vaneigens. Vlaanderen en Wallonië zijn geëvolueerd tot twee lotsgemeenschappen die alleen maar aan belang winnen naarmate ze meer autonomie krijgen. De geschiedenis is de achteruitkijkspiegel van de toekomst. Als je enkel maar vooruitkijkt kan je niet vooruitkomen. Op 11 juli vieren wij Vlamingen onze stichtingsmythe. Onze nobele leugen om het met Plato te zeggen. De Guldensporenslag voert ons mee naar een slagveld waarbij het volk het establishment omverwerpt. Denk Braveheart, maar dan in de Lage Landen. De Vlaamse feestdag is een dag om met trots terug te kijken op waar we vandaag komen, en reikhalzend uit te kijken waar we naartoe gaan.

collectief bewustzijn

Complexloos Vlaams

Een fascinerend idee