Politiek bewust werd de huidige Oostenrijkse bondskanselier Sebastian Kurz (°27 augustus 1986) naar eigen zeggen in de tijd dat zijn voorganger Wolfgang Schüssel van de christendemocratische Österreichische Volkspartei (ÖVP) het land bestuurde. Dat was in de jaren 2000-2005. Er ging bij het aantreden van de regering een schreeuw van verontwaardiging door de Europese Unie (EU) omdat een christendemocraat het waagde de ‘Freiheitliche’ van de rechts-radicale FPÖ in zijn regering op te nemen (wat tot 2003 zou duren). De EU ging over tot boycotacties; de toenmalige Belgische minister van Buitenlandse Zaken Louis Michel – vader van Charles – raadde de Belgen zelfs aan om niet meer in Oostenrijk te gaan skiën.

Tweesporenbeleid

Die aanvallen tegen Oostenrijk kwetsten de toen nog heel jonge Kurz zo diep dat hij politiek ontwaakte. In 2009 werd hij gekozen tot voorzitter van de jongerenafdeling van de ÖVP. Daarna ging het pijlsnel met de politieke carrière van Kurz die zijn studies in de rechten niet eens afmaakte. Na een kort intermezzo in de gemeenteraad van zijn geboortestad Wenen deed hij in 2011 als staatssecretaris voor Integratie zijn entree in de nationale politiek. In die functie ontwierp hij de campagne ‘Zusammen: Österreich’ waarmee hij de identificatie van migranten met de cultuur van Oostenrijk wilde bevorderen en tegelijkertijd de waarden van democratie en religieuze vrijheid wilde doorgeven aan hen. Hij vervolgde een tweesporenbeleid: enerzijds pleitte hij voor een stop van buitenlandse financiering van Oostenrijkse moskeeën, anderzijds schiep hij de mogelijkheid voor imams in Oostenrijk om gratis Duitse taalcursussen te volgen. In 2013 werd Kurz op de leeftijd van 27 jaar de jongste minister van Buitenlandse Zaken van Oostenrijk. Voluit heette de functie ‘Bundesminister für Europa, Integration und Äußeres’. Dat mandaat zou hij bekleden tot aan de verkiezingen van december 2017 die hem het kanselierschap opleverden.

Rusland

Reeds als minister van Europese Zaken, Integratie en Buitenlandse Zaken stippelde Kurz die beleidslijnen uit waarlangs hij nu als bondskanselier nog altijd verder gaat. Zo sprak hij zich bij zijn bezoek aan Belgrado in februari 2014 uit voor de toetreding van Servië tot de EU. Ook in een interview met de Nederlandse krant NRC Handelsblad (27 april 2018) liet hij als kanselier optekenen dat de westelijke Balkan het vooruitzicht op lidmaatschap van de EU nodig heeft, en wel hierom: ‘Om te beginnen: kijk naar de kaart. Er gaapt een gat naast Bulgarije en Roemenië. Dat is onnatuurlijk. Waarom horen zij wel in de EU en hun buren niet? Maar het is vooral van vitaal belang dat we de Balkan stabiel en vredig houden.’ Als minister bestempelde hij de annexatie van de Krim door Rusland als een schending van het volkenrecht, maar tegelijk gaf hij te bedenken dat vrede ‘niet tegen, maar slechts met Rusland’ mogelijk is. Enkele jaren later, op 18 augustus 2018, luisterde de Russische president Vladimir Poetin het huwelijksfeest van Karin Kneissl, minister van Buitenlandse Zaken in de regering Kurz, op met zijn aanwezigheid. Dit mag dan wel een ‘fait divers’ lijken, maar het warme onthaal dat de man uit het Kremlin ten deel viel, – inclusief de kniebuiging door de kersverse bruid voor hem – , signaleert toch zoiets als een Rusland-vriendelijke houding van de huidige Oostenrijkse regering.

Grenzen

Toen hij nog minister was, verdedigde Kurz na het uitbreken van de vluchtelingencrisis in september 2015 de verscherpte bewaking van de Oostenrijkse grenzen. De deal van de EU met Turkije over de aanpak van de vluchtelingenkwestie beschouwde hij als ontoereikend: ‘Es ist nachvollziehbar, dass viele Politiker Angst vor hässlichen Bildern bei der Grenzsicherung haben. Es kann aber nicht sein, dass wir diesen Job an die Türkei übertragen, weil wir uns die Hände nicht schmutzig machen wollen’ (‘Ik kan erin komen dat vele politici schrik hebben voor lelijke beelden bij de beveiliging van de grens. Het kan echter niet dat wij deze job overdragen aan Turkije omdat wij ons de handen niet vuil willen maken’). Een verwijzing is dat naar de bocht van Angela Merkel: die wilde de Duits-Oostenrijkse grens weer sluiten na een enorme toeloop van vluchtelingen, maar bedacht zich uit schrik voor de reacties van de buitenwereld. De toenmalige Oostenrijkse minister van Buitenlandse Zaken voelde echter aan – anders dan de Duitse bondskanselier Merkel – hoezeer de migranten- en vluchtelingenstromen de gewone man in de straat zorgen baarden. Kurz’ bijdrage tot het sluiten van de Balkanroute maakte hem volgens zijn biograaf Paul Ronzheimer tot ‘politieke ster in Oostenrijk’.

Stekker

Het stond dus waarlijk in de sterren geschreven dat Sebastian Kurz naar de top zou doorstoten. Hoe is dat precies in zijn werk gegaan? De rood-zwarte coalitie van sociaaldemocraten (SPÖ) en christendemocraten (ÖVP) tussen 2013 en 2017 had veel weg van een kibbelkabinet. De vrees voor succes van de FPÖ in geval van vervroegde verkiezingen hielp de regeringspartners SPÖ en ÖVP in januari 2017 een crisis af te wentelen. De toenmalige bondskanselier Christian Kern (SPÖ) had de coalitiepartijen opgeroepen om eindelijk weer als team op te treden en constructief samen te werken. Lang duurde de interne vrede niet. Wolfgang Sobotka (ÖVP), toenmalig minister van Binnenlandse Zaken, noemde eind april 2017 de kanselier een ‘Versager’ (‘mislukkeling’). In die sfeer was de coalitie niet meer houdbaar. Kern stelde opnieuw een heropstart voor, maar de ÖVP wilde niet meer. Dat Kurz op 12 mei 2017 de stekker eruit trok, toonde aan dat hij tot de ‘sterke man’ van de ÖVP was uitgegroeid. Op 1 juli 2017 werd hij op een partijcongres van de ÖVP met 98,7% van de gedelegeerden verkozen tot partijvoorzitter. Kurz zette de partij naar zijn hand, doopte de lijst met het oog op de verkiezingen met de naam ‘Liste Sebastian Kurz – die neue Volkspartei (ÖVP)’. Nadat de partij bij de verkiezingen van 15 oktober 2017 met 31,5 % als sterkste uit de stembusslag kwam, gaf bondspresident Alexander Van der Bellen hem de opdracht een nieuwe regering te vormen.

Tactisch

Op 8 december 2017 legde Kurz de eed af als bondskanselier van een regering bestaande uit christendemocraten (ÖVP) en ‘Freiheitliche’ (FPÖ). Deze keer lokte de regeringsdeelname van de FPÖ geen boycot vanwege de EU uit. Daarmee is niet gezegd dat de aanwezigheid van de rechtsradicalen in de Oostenrijkse politiek onopgemerkt zou voorbijgaan. Terwijl de FPÖ zich op regeringsvlak loyaal opstelt tegenover Kurz, creëren mandatarissen op een lager niveau vaak heibel. Toen in februari 2018 in de Burschenschaft (studentengenootschap) van Udo Landbauer, kandidaat van de FPÖ voor de deelstaat Niederösterreich, een liedboek met antisemitische teksten opdook, ging Kurz niet op deze specifieke, schokkende case in, maar veroordeelde hij op een meer algemeen niveau en met klem het antisemitisme. Kurz laat zich vaak niet uit over onaangename situaties of uitspraken. Toen Harald Vilimsky, secretaris-generaal van de FPÖ en EU-parlementslid, in juli 2018 Jean-Claude Juncker, voorzitter van de Europese Commissie, dronkenschap verweet, reageerden officiële kringen in de EU verontwaardigd. De Oostenrijkse president Van der Bellen verweet Kurz en zijn regering het ‘aanzien van Oostenrijk’ te schaden door hierover ‘niets te zeggen’. Om deze redenen wordt Kurz ook als ‘Schweigekanzler’ betiteld. Zijn voorganger Schüssel had er ook een handje van weg om zich in tactisch stilzwijgen over het optreden van zijn toenmalige coalitiepartner te hullen. Daarom is het dat ‘Schweigekanzler 2.0’ nu het Oostenrijkse woord van het jaar is geworden.

Strenge koers

Vooral strijd binnen de coalitie wil Kurz vermijden. In het verleden werd de Oostenrijkse politiek gekenmerkt door interne onenigheid binnen de Grote Coalities van christen- en sociaaldemocraten en door kortademige regeringsperioden (sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog hebben SPÖ en ÖVP samen in 20 van de 29 regeringen gezeten, in totaal goed voor 48 jaar). Kurz wil dat zijn regering harmonie en discipline uitstraalt naar de bevolking: ‘Wir haben als Regierungsparteien zusammen gefunden mit dem Ziel, für Österreich zu arbeiten und uns bei dieser Arbeit nicht durch ständigen Streit zu behindern, wie das in der Vergangenheit der Fall war’ (‘Wij hebben elkaar als regeringspartijen gevonden met als doel om voor Oostenrijk te werken en elkaar bij dit werk niet te hinderen zoals dat in het verleden het geval was’). Dat zou wederzijdse toegevingen inhouden: de FPÖ, die als partij van ‘de gewone mensen’ economisch liberalisme niet erg genegen is, heeft toch het CETA-vrijhandelsakkoord tussen de EU en Canada en de ondernemingsvriendelijke maatregelen van de ÖVP aanvaard; Kurz zou volgens de Oostenrijkse journalist en schrijver Robert Misik onder druk van de FPÖ ‘Nein’ gezegd hebben tegen het Marrakesh-pact. Kurz verdedigt zijn houding in deze kwestie zo: ‘Ich halte es nicht für sinnvoll, ein Dokument zu unterstützen, eine Selbstverpflichtung einzugehen, obwohl man von vorherein weiß, dass man einige dieser Punkte ablehnt (…)’ (‘Ik beschouw het niet als zinvol een document te ondersteunen, een zelfopgelegde verplichting aan te gaan, hoewel men op voorhand weet dat men enkele van deze punten afwijst (….)’). Het blijft een feit dat Kurz inzake asiel en migratie een even strenge koers vaart als toen hij nog vakminister was. Toen Oostenrijk op 1 juli 2018 het zes maanden durende voorzitterschap van de Europese Raad op zich nam, deed het dat onder het motto: ‘Ein Europa, das schützt’ (‘een Europa dat beschermt’). Kurz heeft aan zijn pro-Europese houding nooit twijfel laten bestaan, maar het moet voor hem wel een Europa zijn dat op zijn strepen staat, meer bepaald zijn traditionele waarden hoog in het vaandel draagt. Sommige proberen hem over een kam te scheren met de Hongaarse premier Viktor Orban, maar die vlieger gaat niet op. Kurz verdedigt de instellingen van de EU, verdere Europese integratie en de onafhankelijkheid van de media.

Scoren

Een criticus zoals een Franz-Stefan Gady schrijft in het Amerikaanse maandblad Foreign Policy (9 juli 2018) dat de Oostenrijkse kanselier ’thinks he’s cracked the code for neutralizing populists — by cooperating with them’ (‘denkt dat hij de code heeft gekraakt om populisten te neutraliseren – door samen te werken met hem’). Gady citeert in zijn artikel de Oostenrijkse politieke adviseur Thomas Hofer met de woorden: Kurz ‘indeed embodies a new type of political conservativism in Europe by managing to establish a new position in between classical European center-right conservativism and right-wing populism’ (‘belichaamt inderdaad een nieuw type van politiek conservatisme in Europa door erin te slagen een nieuwe positie te scheppen tussen klassiek Europees centrumrechts conservatisme enerzijds en rechts-populisme anderzijds’). De Oostenrijkse burgers weten de politiek van Kurz wel te smaken. Mocht de bondskanselier direct gekozen kunnen worden (‘Kanzlerfrage‘ in december 2018), zou 40% van de kiezers voor Kurz (ÖVP) gaan, tegenover 28% voor Pamela Rendi-Wagner (SPÖ) en 19% voor Heinz-Christian Strache (FPÖ). Richard Grenell, de Amerikaanse ambassadeur in Duitsland, noemde Kurz al in juni 2018 een ‘rockstar’. Kurz scoort goed bij een grote meerderheid van de Oostenrijkers, en samengevat is dat volgens Oliver Rathkolb van het Institut für Zeitgeschichte der Universität Wien, om de volgende redenen:

1° Hij komt als ‘handlungsfähig und durchsetzungsstark’ over, als iemand die in staat is te handelen en de kracht heeft om zich door te zetten. Inderdaad heeft dat er ook mee te maken dat hij ruzie of gekrakeel binnen de regering vermijdt.

2° Hij volgt een hardere asiel- en migratiekoers.

3° Hij zet Oostenrijk internationaal weer op de agenda en dat geeft de Oostenrijkers het gevoel van ‘wir sind wieder wer’ (‘we hebben weer iets te betekenen’).

U kan hier stemmen voor de Doorbraak persoon van het het jaar.

Schweigekanzler

Sebastian de Zwijger