In een interview met Knack (2 augustus 2017) komt gewezen PSC-voorzitter Gérard Deprez (nu MR) terug op de zaak-Van Overstraeten. Deprez stelt dat hij daar tot op vandaag niet trots op is. Wat is er toen juist gebeurd? Het is het verhaal van een Waalse regering die geen meerderheid had, maar toch regeerde. 

De miraculeuze verkiezing van Toon

Bij de verkiezingen van oktober 1985 wordt Toon Van Overstraeten (VU) verkozen tot senator in het arrondissement Nijvel (Waals-Brabant). Een VU’er verkozen in Wallonië. De lijst ingediend door de Volksunie haalt maar 493 stemmen in het Waalse arrondissement. Dat is 0,3% van de stemmen. Maar er is nog geen kiesdrempel en – vooral – er is nog ‘apparentering’ tussen de drie Brabantse kieskringen: Nijvel, Leuven en Brussel-Halle-Vilvoorde (BHV). Dit maakt het mogelijk om niet-gebruikte stemmen over te hevelen van Leuven en BHV naar Nijvel. Zo geraakt Van Overstraeten in de Senaat. Hij legt de eed af in het Nederlands. Dit kan, een federaal parlementslid mag de eed afleggen in het Nederlands, Frans of Duits. Hij blijft er zetelen tot november 1987. 

In 1985 bestaat het ‘dubbelmandaat’ nog. De verkozenen in de Franstalige kiesarrondissementen zetelen in het Waals Parlement en het Parlement van de Franse Gemeenschap. Van Overstraeten, verkozen in Nijvel, is dus van rechtswege lid van beide Franstalige parlementen. 

De avond van de verkiezingen kondigt eerste minister Wilfried Martens (CVP) aan dat de regering Martens-Gol, bestaande uit christendemocraten (CVP-PSC) en liberalen (PRL-PVV), gewoon verder doet. ‘We hebben in alle parlementen de meerderheid behaald,’ juicht Martens. In alle parlementen … behalve in het Waals Parlement. Daar behalen de coalitiepartners PSC en PRL samen 52 zetels. De oppositie heeft eveneens 52 zetels. PS en Ecolo halen samen 51 zetels en dan is er nog de zetel van VU’er Toon Van Overstraeten. 

Toon Van Overstraeten is voor de Walen een symbool. Hij is een gewezen Oostfronter die na de Tweede Wereldoorlog zelfs even geïnterneerd wordt in het verbeteringsgesticht van Ruislede. In 1970 wordt hij hoofdredacteur van het Volksunie-weekblad Wij. Een keigoed weekblad, dat veel later ter ziele gaat. Velen missen het blad nog altijd. 

Geen meerderheid? Dan gooien we Toon maar buiten …

Het wordt een ware Waalse vaudeville in het Waals Parlement. Op 25 november 1985 moet het parlement de ‘geloofsbrieven van de leden’ erkennen. Dit betekent dat het parlement nagaat of de verkiezingen regelmatig zijn verlopen en of alle kandidaten aan de verkiezingsvoorwaarden beantwoorden. Een parlementaire commissie samengesteld bij loting moet een voorstel formuleren. Het toeval wil dat het lot drie PS’ers en één vertegenwoordiger van Ecolo aanduidt op zeven leden. De commissie beveelt dan ook aan met vier stemmen tegendrie om de geloofsbrieven van Van Overstraeten te erkennen.

Het debat in plenaire vergadering verloopt woelig. Namens de PSC voert Paul-Henri Gendebien het hoge woord. Hij is de gewezen voorzitter van het wallingante Rassemblement Wallon (RW), maar is net overgelopen naar de rechtse PSC. Een merkwaardige overstap, want onder het voorzitterschap van Gendebien was het RW een linkse koers gaan varen. Van Overstraeten hoort hier niet thuis, stelt Gendebien. ‘Hem aanvaarden staat gelijk aan het miskennen van de autonomie van Wallonië’. Ook de Franstalige liberalen zien Van Overstraeten echt niet zitten. De latere Waalse liberale minister Serge Kubla, de liberale voorzitter van de Kamer Jean Defraigne en de federale vicepremier Jean Gol – tevens medestichter van het RW – pleiten voor de uitsluiting van Van Overstraeten.

Van Overstraeten vindt wel steun bij de Waalse socialisten. Soms maakt de politiek gekke sprongen. Fractievoorzitter Yvan Ylieff, de latere Waalse minister-president Robert Collignon, PS-voorzitter Guy Spitaels, gewezen PS-voorzitter André Cools en zelfs Jean-Marie Happart, de tweelingbroer van José , verdedigen Van Overstraeten. Dat doet ook José Daras, een van de oprichters van Ecolo en toekomstig Waals minister.

Een gewezen kompaan van Gendebien bij het RW, Jean Mottard, is nu verkozen op een PS-lijst en neemt de verdediging op van Toon Van Overstraeten. Hij verwijt Gendebien dat hij de PSC verdedigt ‘met de hartstocht van een bekeerling’. Opvallend is alvast dat het net ter ziele gegane Rassemblement Wallon met drie gewezen kopstukken aanwezig is in het debat: Gendebien (nu PSC), Jean Gol (nu PRL) en Mottard (nu PS).

Ook Toon Van Overstraeten neemt het woord. In onberispelijk Frans stelt hij dat men hem de deur niet kan wijzen. Hij argumenteert dat hij niet het enige Waals parlementslid is dat in Vlaanderen is geboren. Inderdaad, PRL-voorzitter Louis Michel is geboren in Tienen. Van Overstraeten krijgt zelfs applaus op de banken van PS en Ecolo … het kan verkeren in de politiek. 

De strategische blunder van PS-fractievoorzitter Yvan Ylieff

Maar dan begaat PS-fractievoorzitter Yvan Ylieff een kapitale fout. Hij kondigt aan dat PS en Ecolo de zaal verlaten. Van Overstraeten volgt. Ylieff denkt dat het Waals Parlement niet meer kan beslissen, daar het niet in aantal is. Om een beslissing te nemen moeten er 53 parlementsleden aanwezig zijn van de 104. Na het vertrek van deze partijen zijn er nog slechts 52 parlementsleden aanwezig. Ylieff heeft gelijk, maar zal zijn gelijk niet halen …

Hij heeft buiten de waard gerekend. Voorzitter van het Waals Parlement is baron Pierre Clerdent, een liberaal. Deze legt de erkenning van de geloofsbrieven toch ter stemming. De 52 aanwezigen parlementsleden keuren de geloofsbrieven goed van 103 verkozenen. Van Overstraeten wordt uitgesloten. Clerdent wordt later verheven tot graaf. Zelfs wie een loopje neemt met de Grondwet kan dus nog rekenen op een adellijke onderscheiding. Er is dus nog hoop voor beide auteurs van deze bijdrage …

Nadien wordt de Waalse regering verkozen, met 52 stemmen op 104, één stem te kort dus.  Maar PSC en PRL argumenteren dat het gaat om 52 stemmen op 103, want Van Overstraeten is uitgesloten. Melchior Wathelet senior (PSC) wordt minister-president. Als minister-president moet hij ook de eed afleggen bij Boudewijn. En ook dit gebeurt, want Boudewijn wordt politiek gedekt door de regering Martens-Gol. 

Een gerechtelijk staartje

Yvan Ylieff en de PS zullen de verkiezing van de Waalse regering aanvechten bij de Raad van State. Tevergeefs. De Raad van State oordeelt dat de erkenning van de geloofsbrieven een exclusieve bevoegdheid is van de wetgevende vergaderingen. Tegen de beslissing van het Waals parlement is er geen rechtsmiddel mogelijk.

Toon Van Overstraeten gaat in hongerstaking, maar het baat niet. Hij wendt zich tot de rechter in kort geding, maar dat baat evenmin. Hij is ook lid van het Parlement van de Franse Gemeenschap, maar ook daar wijst men hem de deur.

Echt grappig wordt het wanneer de Waalse regering-Wathelet naar het Grondwettelijk Hof trekt tegen een decreet van de Vlaamse Gemeenschap. De advocaat van de Vlaamse regering, de Leuvense hoogleraar Paul Van Orshoven, stelt dat de voorziening niet ontvankelijk is. De Waalse regering is niet geldig verkozen, dus is het geen Waalse regering argumenteert hij. Maar het Grondwettelijk Hof verwerpt het argument: de erkenning van de geloofsbrieven is een exclusieve bevoegdheid van het Waals Parlement. 

Gérard Deprez: berouw komt na de zonde …

Deprez stelt nu in Knack dat hij tot op vandaag niet trots is op de uitsluiting van Van Overstraeten. Berouw komt vele jaren na de zonde. 

In 1985 wordt de uitsluiting van Van Overstraeten in de media met hand en tand verdedigd door PSC-voorzitter Gérard Deprez en PRL-voorzitter Louis Michel. ‘Lé débat est politique’, stelt Deprez zelfs. Hij acht het onaanvaardbaar dat een Vlaming zetelt in een parlement dat ‘a pour mission la promotion des droits et des intérêts de Francophones et Wallons’. 

De ‘wereldvreemde rechters’ van Straatsburg

Dat de uitsluiting van Van Overstraeten ongeldig was, daar is iedereen het over eens. Dat de Waalse regering moet verkozen worden met minsten 53 stemmen – en niet 52 – is ook een evidentie. Alleen bestaat er geen sanctie. Men kan dus deze regels aan zijn laars lappen en dat deden de Franstaligen met groot gemak. Of hoe Franstaligen het staatsrecht steeds opnieuw interpreteren zoals het hen het best uitkomt. Dat moeten wij Vlamingen ook durven te doen.

Vele jaren later komt een zaak over de erkenning van de geloofsbrieven voor het Europees Mensenrechtenhof (Grosaru tegen Roemenië, 2 maart 2010). Het Hof oordeelt dat betwistingen omtrent de erkenning van de geloofsbrieven moeten beslecht worden door een onafhankelijk orgaan. Niet door een partijdige assemblee. Zo wereldvreemd zijn ze toch niet die Straatsburgse rechters …