Transferdiscussie laait ook op in Duitsland

Duitsland werd op aandringen van de geallieerden na de Tweede Wereldoorlog van een centralistische staat omgevormd tot een federatie van zelfstandige deelstaten. Dat decentralisatie en onderlinge concurrentie onvermijdelijk tot verschillende levensstandaarden leiden, is iets dat we ook in het naoorlogse Duitsland hebben kunnen zien. De staten Hessen, Beieren en Baden-Württemberg zijn in de laatste decennia, samen met Hamburg in het noorden, uitgegroeid tot de rijkste van het land. Andere deelstaten varen minder wel.

Om de ‘gelijkwaardigheid van levensomstandigheden’ (wat in België ‘solidariteit’ heet) tussen de deelstaten min of meer te garanderen, zette Duitsland een systeem op van herverdeling van de btw-inkomsten tussen alle deelstaten, aangevuld met federale subsidies en steunmaatregelen, en het zogenaamde Länderfinanzausgleich, het wettelijk kader waarbij de inkomsten van rijkere deelstaten worden afgeroomd om hun armere broertjes te steunen. Het was een aangekondigde herziening van die wet in het begin van dit jaar die aan de basis lag van een politieke rel over de transfers tussen de zogenaamde Geberländer en Nehmerländer.

Het doel van deze herverdelingsmechanismen tussen de deelstaten is om de financiële kracht van de armste deelstaten uiteindelijk te kunnen optillen tot 97 % van het Duitse gemiddelde. Voor de Duitse eenmaking van 1990 leek dit mechanisme te werken en werd het min of meer door alle bondslanden aanvaard. Pas na de toetreding van de vijf straatarme ex-DDR-deelstaten werden de binnenlandse transfers voor de rijkere deelstaten een doorn in het oog.

Beieren staat in voor de helft van de totale binnenlandse transfers, wat neerkomt op meer dan 10 % van zijn totale belastinginkomsten. Door de transfers heeft nettobetaler Hessen zelfs een kleiner budget per inwoner dan netto-ontvanger Berlijn. In Baden-Württemberg moeten de studenten schoolgeld betalen, terwijl hoger onderwijs in de armere deelstaten gratis is.

Sinds de jaren 1990 hameren de rijkere donorstaten op meer binnenlandse concurrentie tussen de deelstaten, meer federale controle op de besteding van de gelden, schuldafbouw en een moratorium op het maken van nieuwe schulden, en zelfs op een uitdoofscenario van de geldstromen. Beieren, zelf een netto-ontvanger tot 1986, groeide uit tot de rijkste regio van Duitsland. Zo’n dynamiek zien we vandaag niet in de armere deelstaten die vooral lijken in te zetten op werkloosheidsuitkeringen en subsidies aan de oudere gevestigde industrieën.

Klacht en tegenklacht

Het was Georg Fahrenson, de CSU-financiënminister van Beieren, die op 10 januari de kat de bel aanbond. In het Handelsblatt kondigde hij aan samen met Hessen en Baden-Württemberg een klacht in te dienen bij het Grondwettelijk Hof in Karlsruhe als er aan hun verzuchtingen niet tegemoet werd gekomen. De drie zuidelijke deelstaten willen minder transfers en meer voorwaarden voor de besteding van die gelden door de netto-ontvangers. Daags na het verschijnen van het interview dreigden de ontvangende deelstaten al met een tegenklacht, wat de situatie helemaal op de spits dreef.

Na gesprekken tussen de Geber- en Nehmerländer werd de lont snel uit het kruitvat gehaald. Beide partijen gingen akkoord om tot de zomer voort te onderhandelen en tot dan geen verdere stappen te ondernemen. Duitsland is een cultureel homogene natiestaat. Zelfs de meer autonomie nastrevende deelstaten zoals Beieren blijven onvoorwaardelijk trouw aan de Duitse federale staat. Zoals ook Dirk Rochtus in De Standaard van 14 januari al stelde, is deze situatie in Duitsland, in tegenstelling tot België, helemaal niet staatsbedreigend. Daarvoor zijn de onderlinge overeenkomsten en verbondenheid te sterk. Ook de schuldencrisis is niet acuut in Duitsland, zodat ook van daar niets te verwachten valt.

Uiteindelijk volstonden enkele concessies van de ontvangers om de storm te doen luwen. Stanislaw Tillich, de CDU-minister-president van Saksen, liet in de Frankfurter Allgemeine Zeitung optekenen: ‘We zijn bereid om in alle openheid met de rijkere deelstaten afspraken te maken over een solide huishoudenpolitiek’ (24 jan.). Daarmee was de kous af. Of het hier bij blijft en of de rijkere regio’s na de zomer hun eerdere dreigementen toch niet zouden uitvoeren, blijft koffiedik kijken.