Trump in het oog van de orkaan

Politieke macht en natuurrampen, het blijft een boeiende combinatie. Goed bestuur laat zich niet enkel aflezen in dagdagelijkse routine, maar ook en vooral misschien in het omgaan met het onvoorzienbare. Dan wordt leiderschap, empathie, doortastendheid en efficiëntie verwacht. En vooral ook concrete, snelle noodhulp.

Voor Donald Trump is nu, na de desastreuze doortocht van de orkaan Harvey in Texas, het moment van de waarheid aangebroken: de Amerikanen vergeven hun president veel, het permanente gebekvecht tussen de media en de president vinden ze misschien nog vermakelijk, de stoere taal rond de Mexicaanse muur zelfs sympathiek, maar onverschilligheid en/of nalatig geklungel in een echte crisissituatie is absoluut not done, George W. Bush kan ervan meespreken.

‘Solidariteit’

Door de internationale focus op het terrorisme kon president Trump zich lang wegsteken achter een grote, boze externe vijand. Ook Noord-Korea deed een duit in het zakje. Om van die criminele Mexicanen nog maar te zwijgen. Maar wat moet de man, die het woord populisme een nieuwe dimensie gaf, met een natuurramp waar alleen slecht nieuws te rapen valt? We horen de strategische breinen kraken tot hier. Wegblijven van de rampscène is geen optie, in beeld komen is riskant, er zou maar eens een anti-Trumpactivist een spandoek kunnen ontvouwen boven een ondergelopen woning, met de wereldpers erboven op.

Om die reden tweet Trump wel in zijn gekende stijl dat deze ramp ‘Amerika sterker zal maken’, maar de zwaarst getroffen stad Houston wordt niet bezocht, om te vermijden dat zijn figuur teveel gelinkt zou worden aan beelden van verdronken mensen en vee, eerder dan aan indrukwekkende reddingsoperaties, die we eigenlijk maar weinig bespeuren.
Immers, is Amerika niet het land van de zelfredzaamheid en de flinksheid van het individu? Er wordt inderdaad nogal gefocust op solidariteit en mensen die elkaar helpen. Elke dag verhalen van stoere burgers die hamburgers uitdelen of met hun bootje de watervlakte afvaren, op zoek naar mensen die op het dak van hun huis wachten op hulp. Doch achter deze mythe van de spontane solidariteit zit een individualistische ideologie, aangevuurd door een president die sowieso de rol van de overheid wil beperken, onder het motto “help uzelf”. Lastig spagaat op een moment dat iedereen naar die president kijkt.

Harvey en de opwarming

Maar er zwemt nog een andere alligator door dit troebel water: deze van de klimaatopwarming, door alle specialisten gelinkt aan catastrofes zoals Harvey. Tropische cyclonen, afkomstig uit de golf van Mexico, zijn weliswaar niet abnormaal in deze regio en dit seizoen, maar de extreme regenval ingevolge intense verdamping is dat wel. Het fenomeen zal toenemen, waterrampen zullen de regel worden, volgens diezelfde specialisten, en de Verenigde Staten, met hun kwetsbare, laaggelegen grootsteden aan West- en Oostkust, zullen geconfronteerd worden met chaos en permanent overstromingsgevaar, nog vergroot door het stijgen van de zeespiegel.

Quid Donald Trump en zijn klimaatnegationisme? Is Harvey echt louter een natuurfenomeen, of is er meer aan de hand? Kunnen we dit toch stoppen of afremmen met grootse ingrepen op het vlak van energieverbruik? De Trump-woordvoerders houden zich momenteel op de vlakte. Maar het akkoord van Parijs is al naar de prullenmand verwezen (de opwarmingstheorie zouden hoax zijn, een broodjeaapverhaal dus, of straffer nog, een internationale samenzwering van links) en er wordt weer ingezet op fossiele energie. Het is nog maar de vraag hoe lang de conservatieve Trumpstemmers zelf zullen geloven dat er niets aan de hand is, behalve een gril van de goddelijke voorzienigheid. En hoe lang de complottheorieën zullen standhouden. Donald Trump zou dan zelf wel eens het slachtoffer kunnen zijn van de volgende complottheorie, namelijk dat politici van zijn soort geen interesse hebben voor het algemeen belang, enkel voor deze van de grootindustrie. En dat is zelfs in Amerika een brug te ver.

Zeenaties en maritiem denken

Tot slot nog iets over het element water, zonder hetwelk geen leven op aarde zou mogelijk zijn. Sinds de oudheid bestaan er op de zee en op het land gerichte culturen, maritieme en continentale werelden. Rusland, China, de Golfstaten en, binnen Europa, Spanje behoren traditioneel tot de tweede soort, en dat vertaalt zich ook in een mentaliteit en een ideologische grondstroom: stugge, autoritaire, sterk gecentraliseerde bureaucratieën waar democratie geen waarde op zich is. Naar binnen gekeerde regimes ook, defensief, protectionistisch en soms ronduit isolationistisch. Continentale grootnaties hebben wel een vloot maar geen panoramische uitkijk. En vooral: hun metropolen liggen ver van de zee, een vloedgolf is voor hen een lokale ramp, geen existentiële kwestie.

Zeenaties anderzijds stellen zich meer open-minded op, verbindend en op negotiatie gericht. Volgens sommige historici is het intense geestesleven van het oude Griekenland zonder meer het product van een extreem maritieme ingesteldheid waarin democratie, vrijdenken en communicatie grondwaarden zijn. Het levert ook goede handelaars op. Nederland is het prototype van zo’n zeenatie, naast Groot-Brittannië, Hongkong (niet toevallig in de clinch met Peking), de regio Catalonië en.., jawel, de Verenigde Staten.

Het extraverte, naar buiten gerichte karakter van de VS zit werkelijk in de genen, en heeft met de zee te maken. Ondanks de uitgestrekte graanvelden van de Midwest –waar Trump de meeste stemmen haalde- is Amerika een zeenatie, langs beide kanten begrensd door een oceaan die de poort vormt naar buitenwerelden. New York en San Francisco vormen respectievelijk de Oost- en Westflank van een kosmopolitisch complex waar de Amerikaanse cultuur op drijft. Dat is een niet te onderschatten grondstroom.

Het curieuze is nu dat Donald Trump een uitgesproken continentale filosofie uitademt, die zelfs de afmeting aanneemt van collectief narcisme. Misschien verklaart dat mee zijn fascinatie voor Poetin. Ook al is hij een New Yorker, het diepe binnenland is zijn politieke biotoop, het laaggelegen moeras een te mijden plek. Die afkeer van natte voeten verklaart misschien ook zijn aversie van de klimaatwetenschap en haar holistische modellen, waarin het water, een teveel of een tekort, een hoofdrol speelt.

Maar Amerika is de Siberische grondplaat niet, en kan de rug niet keren naar de oceaan en de ingewikkelde meteorologie waar alles op alles inwerkt, zoals die opstijgende vlinder die aan de andere kant van de oceaan een orkaan veroorzaakt.

Alles vloeit, wist de Griekse wijsgeer Herakleitos al, en water kent geen grenzen. Anders gezegd: de zeenatie Amerika heeft misschien wel het meest baat bij een planetaire consensus rond een alomvattende klimaatplan. De dag dat ze dàt in Houston beseffen, is het liedje van Donald Trump vermoedelijk uit.