Misschien heeft u de voorbije week  week ook de mail gekregen van Pieter Bauwens, de hoofdredacteur van Doorbraak. Een mail waarin hij het belang van de persvrijheid nog eens onderstreept en de rol die onafhankelijke spelers daarin hebben. Het idee dat de (druk)pers vrij moet zijn dateert al van de aanloop naar de Franse revoluties. Dit kind dat door de verlichtingsfilosofen werd gebaard is een onderdeel van de grondwet van de Eerste Franse Republiek, afgekondigd op 24 juni door het nationaal congres van 1789.

Het bevestigt en verduidelijkt de plicht tot verzet tegen onderdrukking en bestraft de overtredingen van gekozen vertegenwoordigers en ambtenaren door hun ambtstermijn te beperken. Het recht op vrijheid van meningsuiting staat in Artikel 11: ‘De vrije communicatie van gedachten en meningen is een van de kostbaarste rechten van de mens; iedere burger kan daarom vrij spreken, schrijven en drukken, behoudens aansprakelijkheid voor misbruik van deze vrijheid in de bij de wet bepaalde gevallen.’

Het ancien régime censureerde elke kritiek op de standenmaatschappij en de kranten waren duur en alleen bestemd voor de elite en liepen aan het handje van het hof van Lodewijk de XVI. Journalisten die niet langer gepubliceerd werden gaven dan maar hun eigen pamfletten uit, die per stuk werden verkocht en vaak luidkeels werden voorgelezen in de café’s van Parijs.

Maximilien de Robespierre, Jean Paul Marat en Camille Desmoulins zijn de bekendste en meest invloedrijke freelancers uit die tijd. Het is de speech van Camille Desmoulins die uiteindelijk leidde tot de bestorming van de Bastille op die beruchte ‘quatorze juillet’.

Het is opmerkelijk dat de discussie rond de vrijheid van meningsuiting zich vandaag voornamelijk afspeelt in de Verenigde Staten. De Amerikaans grondwet en de ‘Bill of Right’s liet zich inspireren door de Franse revolutie en verlichtingsfilosofen. Dat was geen toeval, want één van de ‘founding fathers’ was de later president James Madison die als afgevaardigde van de staat Virginia naar Frankrijk was gestuurd en daar een graag geziene gast was in de Parijse filosofische salons. Hij was de auteur van de ‘Bill of rights’, waarin het beruchte ‘First amendement’ staat gebeiteld.

Opmerkelijk is dat Madison de vrijheid van mening niet beperkt tot de producent van die mening, dus de journalist en/of uitgever, maar ook uitbreidt naar de consument aan wie de vrijheid wordt gegarandeerd tot het consumeren van opinies. Een vrijheid die de voorbij jaren onder spanning is komen te staan. Aan de ene kant door de cancel cultuur en op het niveau van de pers door de concentratie van nieuwsproducten binnen dezelfde groep  van aandeelhouders.

De geschiedenis maakt ironische salto’s want vorige week was het de Franse EU commissaris Thierry Breton die het Amerikaanse Twitter de wacht aanzegde nadat Elon Musk had aangegeven dat Twitter de ‘EU voluntary Code of Practice against disinformation’ zou verlaten. ‘Our teams will be ready for enforcement. But obligations remain. You can run but you can’t hide.’ tweette Breton.

Het moet zijn dat Breton zijn klassiekers niet kent., anders zou hij beseffen dat het slecht afloopt voor eender welke heersende macht die de vrijheid van meningsuiting aanpakt. De tekst van ‘De Verklaring van de Rechten van de Mens en de Burger’ uit 1793 staat ook bekend om de schriftelijke vastlegging van revolutionaire beginselen. Met name in het laatste artikel staat dat ‘wanneer de regering de rechten van het volk schendt, opstand voor het volk en voor elk deel van het volk het heiligste recht en de onmisbaarste plicht is.’