Vlaamse atomen kosten geld, Waalse atomen leveren euro’s

Het Institut National des Radioéléments (IRE) in Fleurus viert zijn halve eeuw. Het SCK in Mol, populair het atoomcentrum, en het IRE zijn twee centra van atomen voor de vrede. IRE produceert radio-isotopen voor de geneeskunde en verdient geld. Het SCK is een onderzoekcentrum en kost geld. De groenen willen het SCK verminken.

Werd het IRE, als winstgevende nucleaire tak, in de jaren 70 onder de neus van de passieve Vlaamse politici gekaapt uit Mol? Het antwoord is ja. Het IRE is een succes en viert een halve eeuw nucleaire productie in Fleurus bij Charleroi. Het IRE heeft een dochter, IBA, die een wereldwijde haast gedomineerde markt heeft voor het bouwen van cyclotrons. IRE en IBA zijn winstmakers; IBA weliswaar na vallen en opstaan. IRE produceert radio-isotopen voor de medische sector (bijvoorbeeld bij bestralingen voor kanker).

Tot in 1971, het stichtingsjaar van het IRE, was de Belgische nucleaire kennis geconcentreerd in Mol bij het SCK/CEN, een nationale (federale) instelling. CEN staat voor Centre d’Etudes de l’Energie Nucléaire. Mol is de Kempen en deze landstreek kreeg wel meer riskante of vervuilende activiteiten toegewezen of opgedrongen. Denk aan de zink-, lood-, en koperfabrieken waar auteur Walter Van den Broeck geruchtmakende boeken over schreef. Ook de plattelandsgevangenissen van Wortel en Merksplas zijn geen toeval. De ruimte was er en de domme Kempenaren zouden nooit morren.

Manhattan Project 

Toen België meteen na de Tweede Wereldoorlog de kans kreeg om prioritaire Europese kernenergiepartner te zijn van de VS, als bedankje voor de bijdrage van zijn Congolees uranium aan de Amerikaanse atoombommen op Hiroshima en Nagasaki, was het eerste plan om een nucleair onderzoekscentrum uit te bouwen in de Condroz bij Namen. De Walen wilden geen ‘gevaarlijke’ atoomresearch en Mol-Achterbos werd de plek waar het SCK/CEN terecht kwam. Ook omdat daar een groot koninklijk domein was, wat door Laken ter beschikking werd gesteld.

Het SCK had een productie van radio-isotopen maar de Belgische wafelijzerpolitiek speelde een rol bij de verhuis van nucleaire business naar Wallonië. Een hoge insider was en is Gerard Van Acker, toen kabinetschef van vice-eerste minister en minister van Economische Zaken Willy Claes, later jarenlang directeur-generaal van de GIMV: ‘In de jaren zeventig was er een zware economische crisis, ontstond een eerste serieuze vorm van industrieel beleid, met de vaststelling dat Wallonië te lijden had onder de neergang van de steenkolen en de staalnijverheid. IRE was een pleister op het Waalse leed.’

Problemen

Het SCK worstelde toen trouwens met drie problemen: er was het zware ongeval in de Amerikaanse kerncentrale van Harrisburg, wat leidde tot de vraag of zoiets ook hier kon gebeuren; de verwerking van nucleair afval werd acuut met de vraag of het naar La Hague in Frankrijk zou gaan voor verwerking of opgeslagen zou worden in de Vlaamse klei; last but not least, er werd gedebatteerd over de vraag of België uranium in Zuid-Afrika zou kopen, de Vlaamse socialisten waren tegen.

Bij de start van het IRE kwamen er bezwaren van de Gentse hoogleraar, topchemicus en latere rector, Julien Hoste, actief in het wetenschapsbeleid, want deze besefte dat radio-isotopen konden leiden tot een nieuwe industrie en dat het SCK de kennis had voor die branche. Professor Hoste kreeg geen steun van de Vlaamse politici, in de eerste plaats de CVP. De Waalse lobby voor een avant-garde-bedrijf in Fleurus won het pleit.’

Twistappel

Hagen Goyvaerts is ingenieur in de kernbranche en oud-parlementair van Vlaams Belang: ‘IRE was naast zijn hoofdactiviteit de voedstervader van IBA, een van de twee belangrijkste bouwers van cyclotrons ter wereld. IBA was aanvankelijk het speeltje van slimme ingenieurs in Fleurus en Louvain-la-Neuve die een prototype cyclotron vervaardigden, geleidelijk een voorsprong opbouwden, en overnames deden, in deze sleutelsector van het nucleaire.

Wallonië verdient geld met zijn nucleaire activiteiten en in Vlaanderen kan het SCK vrezen voor zijn budgetten want de Groenen zien geen heil in de kernbranche en zullen het atoomcentrum koeioneren waar zij kunnen. Dat kan problemen meebrengen voor het dure en vooruitstrevende MYRRHA-project van SCK, wereldklasse in toegepast onderzoek, waarmee gewerkt wordt aan een kernreactor met minder afval en meer afgeleide producten.’

Op de achtergrond van de discussies speelde in de vorige eeuw mee dat het SCK, wat later verzwakt is, een twistappel was voor de Vlamingen en de Franstaligen. Taal- en andere kwesties speelden daarbij een rol. Het nationale karakter van het SCK/CEN bracht in het Molse een verfransing teweeg. Franstalige medewerkers van het CEN en hun gezin gedroegen zich vaak als de bazen in een Kempense kolonie met witte negers. Die situatie is anno nu gekeerd. In 2020 sloten het IRE en het SCK/CEN een samenwerkingsakkoord voor de productie van het radio-isotoop lutetium-177 (tegen prostaatkanker), later kunnen er andere radio-elementen volgen.