De voorzitster van de Europese Commissie Ursula von der Leyen vergezelde de Franse president Emmanuel Macron op een handelsmissie naar China. Ze gedroeg zich als een olifant in een porseleinkast. In de Europese media vroeg niemand zich af waarom dat überhaupt mogelijk kon zijn.

In het Élysée zal de entourage van de Franse president Emmanuel Macron stilaan met de handen in het haar zitten. De beslissing om de voorzitster van de Europese Commissie mee te nemen op een Franse presidentiële handelsmissie naar China blijkt een enorme flater. Niet alleen verziekte Ursula von der Leyen de economische missie al door vooraf een zeer opgemerkte en in Chinese ogen schofferende speech te geven. Eenmaal in China deed ze dit nog eens fijntjes over door de Chinezen de les te spellen. Inhoudelijk mocht ze misschien op een aantal punten overschot van gelijk hebben, van diplomatisch fingerspitzengefühl getuigde het zeker niet.

‘President’ van Europa

De vraag die echter niemand zich stelde en die eigenlijk de belangrijkste vraag in deze materie is: ‘Wat heeft Von der Leyen te zoeken in China?’

Op die vraag kan kort geantwoord worden: niets. Dit antwoord vergt echter wel enige uitleg en een korte introductie in de instellingen van de Europese Unie. Waarom? Omdat Von der Leyen zichzelf steeds meer presidentiële allures begint aan te meten. Allicht in deze waan gesterkt door de Franse en Engelse titulatuur van haar functie: ‘President’ van de Europese Commissie. In haar ogen als ‘president’ van deze executieve arm van de EU dus ‘president van de EU’ of zelfs president van Europa.

Een fout die ook Charles Michel (MR) soms maakt. Michel is voorzitter of ‘president’ van de Europese Raad. Over die denkbeeldige ‘presidentie’ van de EU botsten beiden dan ook al regelmatig. Nu Michel steeds meer gesidelined of bijna uitgerangeerd wordt naarmate zijn tweede termijn op het einde loopt, acht Von der Leyen zich dus de winnaar van die strijd. Een strijd die trouwens een vervolg zou kunnen krijgen. Kwatongen beweren dat beide ex-politici achter de schermen ook de functie van secretaris-generaal van de NAVO ambiëren als volgende stap in hun internationale carrière.

Voor alle duidelijkheid: Michel is voorzitter van de Europese Raad en zijn functie is de vergaderingen van die raad met de regeringsleiders van de EU-lidstaten voor te bereiden en in goede banen te leiden. Niets meer en ook niets minder. Eigenlijk dus een administratieve functie met enig cachet. Een uitbolbaantje als het ware.

Ambtenaren van de EU

De functie van voorzitter van de Europese Commissie is een heel ander verhaal. De Europese Commissie is een college. Dat wil zeggen dat ze in principe in groep beslissingen nemen in unanimiteit. De voorzitter van de Commissie is dus eerder een ceremoniële functie en geen leider van die Commissie. Elk commissielid heeft dus evenveel te zeggen en evenveel macht. Op papier, althans. Daarbij komt dat de leden van de Europese Commissie eigenlijk ambtenaren zijn van de Europese Unie. Geen ministers. Civil servants, om het in het Engels te zeggen.

Dat laatste vergeten alle Commissieleden al te gaarne omdat ze politiek benoemde ex-politici zijn die hun functie als Commissielid zien als het equivalent van een ministerportefeuille in eigen land. Een praktijk die in de politieke rekenkunde in België ook feitelijk wordt toegepast. Een zeteltje in de Europese Commissie of het voorzitterschap van de Kamer tellen in coalitiebesprekingen als gelijkwaardig aan een ministerpostje. Politieke partijen houden daar de boekhouding zeer nauwkeurig van bij. Met soms potsierlijke resultaten.

Europees ambtenaar

Ursula von der Leyen is dus eigenlijk een Europees ambtenaar. Dat wil zeggen dat ze buiten het grondgebied van de Europese Unie geen enkele bevoegdheid heeft. Bovendien zou ze zich als een ambtenaar ook terughoudend moeten opstellen zoals het een ambtenaar betaamt. Dat doet ze natuurlijk niet. Om het even op flessen te trekken heeft ze in China dus evenveel recht van spreken als elke andere ambtenaar gaande van een directeur-generaal van een ministerie tot een belastingontvanger derde klasse in een van de lidstaten van de Europese Unie. Niets, dus.

Feit is dat ze wel reist buiten de EU en wel tal van politieke en zelfs geopolitieke uitspraken doet. Zonder dekking van een regering, zonder dekking van een plebisciet (zijnde het Europees Parlement dat haar niet eens kan ontslaan, maar enkel de Commissie in haar geheel naar huis kan sturen).

Toe-eigening van macht

Intussen neemt ze wel diplomatieke initiatieven. Nochtans geeft geen enkel Europees verdrag haar daarvoor de carte blanche die ze zichzelf toe-eigent. Bovendien heeft ze ook geen mandaat van de Europese Raad om dit te doen. En laat die Europese Raad nu de enige zijn die verdragsrechtelijk buitenlands beleid mag voeren. (Die wordt weliswaar daarin bijgestaan door de hoge vertegenwoordiger van de Unie voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid die vicevoorzitter is van de Europese Commissie, maar die steevast unanieme goedkeuring nodig heeft van de ministerraad Buitenlandse Zaken van de lidstaten).

Dat eigengereide optreden van Von der Leyen stoelt geheel op de almacht van de Europese Commissie binnen de Europese instellingen. Die almacht ontleent de Europese Commissie aan haar initiatiefrecht betreft Europese regelgeving (dat uitsluitend binnen de EU geldt). De Europese Raad van regeringsleiders mag de lijnen uitzetten, de koers bepalen, maar de Commissie bepaalt de agenda binnen de EU en komt met initiatieven.

Het Europees Parlement met de verkozenen binnen de EU heeft dat initiatiefrecht bijvoorbeeld niet en mag enkel meebeslissen over regelgeving opgesteld door de Europese Commissie. Het EP is dus geen echte wetgevende macht en heeft ook geen echte controle op de uitvoerende macht van de Commissie. De enige rem op die almacht is de laatste stem die de Europese Raad of de Raad van de EU (de vakministers van de lidstaten) hebben bij de definitieve goedkeuring of stemming van verordeningen en richtlijnen van de Europese Commissie. Pas dan wordt die EU-regelgeving een wettelijk kader.

Geen regeringsleider

Die ingewikkelde institutionele besluitvorming maakt Von der Leyen dus overmoedig en zelfs hoogmoedig. Ze waant zich president van de EU, terwijl ze in de internationale pikorde normaliter zelfs in het hele verhaal niet hoort voor te komen. Zij is geen regeringsleider, vertegenwoordigt geen land en vertegenwoordigt uitsluitend op ceremoniële wijze de administratie van de EU. Dat wil zeggen het EU-ambtenarenapparaat, maar zeker niet de Europese Unie als verdragsorganisatie.

De conclusie is dat die wanverhouding naast uiterst pijnlijk ook stilaan schadelijk dreigt te worden voor de Europese positie in de wereld. Von der Leyen heeft niets te zoeken in China. De Chinezen weten dat. Zelfs Macron zou dit ondertussen mogen weten, maar blijkbaar dringt het bij de media en veel politici niet door.