VRT doet schaamteloos aan agendasetting

Wat is er treuriger dan drie jaar te zijn, en dood te eindigen op een strand? Niets, maar dit komt aardig in de buurt: drie jaar te zijn, en dood te eindigen op Facebook, als omslagfoto van een of andere journalist. Dat was vorige week het lot van Aylan Kurdi. Zijn levenloze lichaampje, aan de voeten van twee anonieme mannenbenen, was even de omslagfoto van Björn Soenens, hoofdredacteur van het VRT-journaal. Het is een (stuitend) detail, dat iets zegt over de mens Björn Soenens, maar ook over de sfeer die nu al weken heerst aan de Reyerslaan. Als het over vluchtelingen gaat, zijn ze bij de VRT – en we drukken ons voorzichtig uit – een beetje de pedalen kwijt. 

Onder de noemer ‘Op de vlucht’ lanceert de VRT nu donderdag een themadag over de vluchtelingencrisis. Alle VRT-netten pakken die dag uit met een eigen initiatief. Het thema ‘vluchtelingen’ zal aan bod komen in ‘Van Gils en Gasten’ (Eén), ‘De afspraak’ en ‘Terzake’ (Canvas), ‘Karrewiet’ (Ketnet), de verschillende nieuws- en actuaprogramma’s van Radio 1 en Studio Brussel, ‘De Madammen’ en de regionale programma’s van Radio 2, ‘Planeet De Cock’ en ‘Generation M’ (MNM), ‘Espresso’ (Klara) en ga zo maar door. Die aankondiging was vreemd. Niet omdat de openbare omroep van nieuwsfeiten een mediacampagne maakt (al kan daar één en ander over gezegd worden). De aankondiging was bizar, omdat elke trouwe kijker en luisteraar toch de indruk heeft dat het bij VRT al een paar weken elke dag themadag vluchtelingen is. 

Media Mitspieler

Al enkele weken vult de VRT alle journaals met nieuws over de vluchtelingenstroom. Dat is een verdedigbare journalistieke keuze. De vluchtelingencrisis is de voorbije weken zeer prangend geworden, en vluchtelingen bereiken ook steeds vaker ons eigen Vlaanderen. Het is dus niet vreemd dat de openbare omroep veel aandacht heeft voor dit fenomeen. Enkele klemtonen roepen wel vragen op. Vragen zoals: wanneer verandert berichtgeving in beïnvloeding? Wat is de grens tussen duiding en opiniëring? Stuurt de VRT soms aan op bepaalde beleidswijzigingen? 

Neem nu de wachtrij aan de Dienst Vreemdelingenzaken. De VRT-nieuwsdienst gaat prat op ‘constructieve journalistiek’: de volledige context, ook aandacht voor positieve aspecten. Die constructieve aanpak leek even vergeten toen het ging het over de wachtrij aan de Dienst Vreemdelingenzaken. Er was amper aandacht voor de honderden vluchtelingen die dagelijks geholpen werden, noch voor de duizenden vluchtelingen die uitstekende opvang kregen. Dat België dubbel zoveel inspanningen levert als een gemiddeld EU-land, is amper ergens te horen. Alle aandacht werd toegespitst op het feit dat de Dienst Vreemdelingenzaken ‘maar’ 250 dossiers per dag kon behandelen. Alles werd uit de kast gehaald om dit grote schandaal in de verf te zetten. Dag na dag opende de VRT elk nieuwsbulletin met de mededeling dat er alweer een wachtrij stond ter hoogte van het Maximiliaanpark in Brussel. Op een bepaalde moment ontspoorde de berichtgeving, en werd nieuws een mediacampagne om de capaciteit van de Dienst Vreemdelingenzaken op te schroeven. De media, met de VRT voorop, hebben dagenlang doelbewust aangestuurd op deze beleidswijzinging. Terwijl staatssecretaris Theo Francken niet geneigd was om te plooien, ging premier Charles Michel uiteindelijk toch door de knieën. 

Het is niet zo dat de VRT de spreekbuis is van een welbepaalde (rode) oppositie. Het is nog veel erger. De VRT is, samen met nog veel andere Vlaamse media, volledig ingebed in een enge ethische consensus. De redacties van onze Vlaamse media kennen een heel streng genormeerd waardenstelsel, met duidelijke meerderheidsopinies over zaken als migratie, inburgering en asielpolitiek. Dit is geen partijpolitieke agenda die doelbewust doorgedrukt wordt: het is simpelweg een algemene sfeer die niet in vraag wordt gesteld. Dit alles is zeer moreel geladen: wie zichzelf buiten de consensus plaatst, is meteen ook een slechte mens. Het is ‘duidelijk’ dat de capaciteit van een Dienst Vreemdelingenzaken altijd maar verder moet worden opgeschroefd, zoals het ook ‘duidelijk’ is dat elke migratie een verrijking is. Als het beleid die conclusies niet volgt, dan moet het beleid maar bijgestuurd worden. 

De ether is geen kansel

Het doet er niet toe of de VRT met ‘Op de vlucht’ een mooie of juiste boodschap brengt. De openbare omroep moet geen boodschappen brengen, maar nieuws. Wie zelf een boodschap wil brengen, zal minder geneigd zijn om ook nieuws te brengen dat die boodschap dreigt af te zwakken. Als het narratief al vastligt, kan ook een journalist niet meer onbevangen naar het nieuws kijken. Elke nieuwsuitzending moet keuzes maken en klemtonen leggen, maar hoe betrouwbaar is die selectie als de conclusies al bij voorbaat vastliggen? En waarom krijgt niet elk prangend wereldprobeem een campagnedag?

‘VRT wil niet afzijdig blijven,’ klinkt het in de persmededeling van de openbare omroep. Als een journalist niet afzijdig wil blijven, moet hij zijn microfoon aan de haak hangen en hulpverlener worden. Wie journalist wil zijn, moet van aan de zijlijn verslag uitbrengen. De openbare omroep moet alle beschikbare informatie aanbieden, zodat de kijker of luisteraar alles in handen heeft om zelf een mening te vormen. Het is niet de taak van een nieuwsdienst om die mening alvast te vormen in de plaats van de kijker. Wie wil preken, moet maar pastoor worden – of desnoods medewerker van een opiniewebsite.